„Są w kraju tym rachunki krzywd - śpiewał w swojej dramatycznej piosence Jacek Kleyff - 

Lecz gdy tłum będzie gonił kogoś
w siwym mundurze ślepą drogą
to póki co, uchylę drzwi
Są w kraju tym rachunki krzywd”.

Tak się złożyło, że pierwszy raz usłyszałem tę piosenkę śpiewaną przez Jacka w maju 1976 roku, na słynnym weselu Sewka Blumsztajna w Wyszogrodzie, gigantycznym zlocie przyszłych środowisk opozycyjnych, może pierwszym tak licznym, a zarazem ostatnim przed wydarzeniami w Radomiu i Ursusie, które nastąpiły kilka tygodni później.

A po radomskich i ursuskich ścieżkach zdrowia piosenka ta nabrała nowego znaczenia: z jednej strony stała się zupełnie abstrakcyjna, bo jako żywo to nie tłum gonił nieszczęsnych milicjantów, a przeciwnie, w sposób precyzyjnie zorganizowany był goniony przez szpaler bijących milicjantów - jak w najstraszniejszych czytankach z carskich czasów. Była więc i druga strona medalu: w Ra­domiu i Ursusie siano nienawiść, a co za tym idzie słodkie marzenia o zemście. Ktoś tak wrażliwy jak Jacek Kleyff wiedział to wszystko z góry.

Wydawało się, że przeganianie ludzi przez pałki musi dać taki sam efekt jak poprzednio, jak ten, którego dopracowali się carscy mistrzowie knuta, że któregoś dnia zacznie się w Polsce krwawa antykomunistyczna rewolucja. I to straszne - ale jednocześnie zabawne, że najwyraźniej spodziewało się tej rewolucji ówczesne kierownictwo PZPR: jeszcze przed ogłoszeniem stanu wojennego, a także i później, propaganda do znudzenia powtarzała o przygotowanych przez „Solidarność” listach proskrypcyjnych i zamiarze stosowania terroru wobec członków Kierowniczej Siły.

Trudne to do zrozumienia, ale dzisiaj wiadomo już ponad wszelką wątpliwość, że planów takich nie było, a jedyną ofiarą po stronie komunistycznej władzy okazał się sierżant Karos, milicjant zastrzelony podczas próby rozbrojenia go przez grupę smarkaczy. Nie było planów zemsty, nie było faktów odpowiadania terrorem na terror, ale - i tu przyczyna późniejszego dramatu - były, po ludzku biorąc, wszelkie powody, aby plany zemsty snuć i terrorem na terror odpowiedzieć.

Dramat, który później nastąpił, brał się z tego, że liderzy zwycięskiego obozu „Solidarności”, ludzie do niedawna prześladowani i dręczeni, bardzo dobrze wiedzieli, jak silne jest pragnienie zemsty, i bali się go jak ognia. Na nieszczęście byli to ludzie obdarzeni wrażliwością, wyobraźnią, poczuciem odpowiedzialności i pokaźnym bagażem wiedzy historycznej - i wszystko to kazało im obawiać się, że jeden nieostrożny krok może uruchomić mechanizmy, które mieliśmy okazję - i mamy niestety nadal - obserwować w Rumunii.

Ale to był tylko początek dramatu.
13 października 1991

Drogi,
Nie wiem zupełnie, jak z tym jest u Ciebie, ale mnie mę­czą sprawy od lat niejasne, chronicznie niezałatwione i dwuzna­czne. A z biegiem czasu takie zadawnione sprawy coraz trudniej załatwić i dlatego moje polityczne dyskusje z Tobą, kandydatem, Członkiem, a wreszcie i sekretarzem PZPR, z roku na rok rzadsze, jak rzadsze są nasze spotkania, toczyłyby się zapewne dalej pomaleńku, od imienin do imienin, bo przecież żaden z nas nie chciał właściwie ostrej konfrontacji dla starej przyjaźni, ale oto wydarzyła się rzecz, która naruszyła dotychczasową Względną i na siłę utrzymywaną równowagę.
Znalazłeś się na jednym z wykładów Jacka Kuronia, który rozbijany był przez bojówkę - powiedzmy to otwarcie - Twojej partii, Twojej władzy, współtworzonego przez Ciebie porządku społecznego, choć przyszedłeś z własnej woli, a nie służbowego obowiązku. Widziałeś na własne oczy rękoczyny i słyszałeś na Własne uszy padające wyzwiska, widziałeś fizyczny terror zastosowany przeciw wykładowi z pedagogiki, bezduszną i bezmyślną Siłę użytą dla zdławienia intelektualnych, społecznych, politycznych poszukiwań.
Na kolejnych wykładach prowadzonych przez prelegentów towarzystwa Kursów Naukowych, zrzeszającego - jak wiesz – ludzi o ogromnym znaczeniu dla intelektualnego życia kraju, ekscesy bojówkarzy powtarzają się i wzmagają; nie wiem, na ilu takich wykładach byłeś obecny - ostatnio dochodzi do kradzieży, bicia kobiet, nie mówiąc już o wykładowcach i studentach, z taką bojówkarską wprawą, że na wykładzie Jacka Kuronia 21 marca spowodowano dwa wstrząsy mózgu. Oczywiście nie wiem, co jesz­cze się wydarzy do czasu, kiedy otrzymasz ten list.
Takie są dotykalne fakty, w których po części uczestni­czyłeś osobiście, w których po części uczestniczyłem osobiście ja - tyle że nie spotkaliśmy się na jednym wykładzie. A prze­cież mogliśmy się spotkać, my dwaj, znający się lat kilkanaście, od immatrykulacji, czyli inaczej mówiąc prawie całe świadome życie. -
Coś nas u progu tego życia musiało łączyć, skorośmy się do dziś jeszcze nie rozdzielili, skoro obaj po maturze postanowiliśmy wybrać tak nietypowy w naszym pokoleniu dla chłopców dobrze zapowiadających się, kierunek studiów jak pedagogika.
Była w tym wyborze jakaś chęć społecznego działania, był opty­mizm pozwalający wierzyć, że działaniem można zmieniać i napra­wiać świat. Co do mnie - Choć zmieniłem kierunek studiów, nie zmieniłem tych przekonań.
I oto dziś spotykamy się tak dosłownie po dwóch stronach barykady. Tyle, że jeszcze do siebie nie strzelamy. Na razie.
Czy jesteś całkiem pewien, że Twoja partia nie zacznie które­goś dnia do mnie strzelać za moje artykuły czy wykłady? Kiedy ta barykada między nami wyrosła? I dlaczego?
Zapisując się do PZPR zdawałeś sobie sprawę z zawartego w niej zła i nawet je eksponowałeś dialektycznie jako motyw swojego wstąpienia: chciałeś przyjąć rolę "przyzwoitego partyjnego" , a gdyby wszyscy przyzwoici ludzie... etc. Wywodziłeś, że przynależność do PZPR stwarza możliwości działania, jakich nie ma poza tą organizacją i że te możliwości da się wykorzys­tać dla czynienia dobra.
Chciałem zawsze wierzyć i wierzyłem, że w sytuacjach, w których wybór należał do Ciebie, starałeś się raczej wybierać dobro a nie zło, ale z natury systemu, w który się wpisałeś, na bardzo wiele istotnych spraw nie miałeś wpływu, podobnie zresztą jak ja, i łączyło nas dostrzeganie i analizowanie dookolnego zła. Inaczej mówiąc czyniliśmy to samo, co miliony na­szych rodaków, to znaczy, psioczyli na rzeczywistość. Obraca­jąc się w trochę innych środowiskach, wymienialiśmy informacje i właściwie nigdy nie kwestionowałeś tego, co mówiłem, tyle, że o bardzo wielu faktach dowiadywałeś się z zaskoczeniem właśnie ode mnie, łącznie z historią ruchu komunistycznego, której starałeś się nie zgłębiać? przypuszczałem, że czyniłeś tak dla spokoju sumienia. Nie zawsze udawało mi się wierzyć bez reszty w Twoją niewiedzę o rzeczywistości, w to, że ode mnie dopiero dowiedziałeś się o wymordowaniu przez Stalina ca­łej góry KPP, ale jeśli nawet przyjąć, że o wielu sprawach nie wiedziałeś rzeczywiście, to i tak Cię to nie rozgrzesza: jeśli nie wiedziałeś, to znaczy, że nie chciałeś wiedzieć.
Ale to jest bardzo ludzkie: wiemy o tym obaj doskonale,razem studiowaliśmy np. Freuda, z jego teorią wypierania ze świado­mości tego, co wstydliwe...
Ale nie wszystko można ze świadomości wyprzeć. Widziałeś bojówkarzy w akcji i tego doświadczenia życiowego nie zdołasz usunąć ze swojej biografii i swojej świadomości. Mogłeś nie studiować historii komunizmu, mogłeś nie czytać Sołżenicyna czy Orwella albo też im nie wierzyć, mogłeś nie być w Radomiu czy Ursusie latem 1976 roku, mogłeś nie czytać Komunikatów KOR-u i dziesiątków niezależnych publikacji - mogłeś wreszcie nie pójść na wykład Kuronia, ale stało się – poszedłeś.
I w związku z tym zachodzi pytanie: co możesz teraz? Przede wszystkim czy możesz być członkiem organizacji, która walczy z działalnością naukową przy pomocy bojówek? Ty, nauko­wiec, pedagog, wielbiciel muzyki klasycznej. Czy możesz wziąć na swoje sumienie odpowiedzialność za to wszystko, co jeszcze zechce uczynić organizacja, do której należysz? Czy jesteś w stanie przewidzieć, do jakich granic posunie się w poczuciu zagrożenia swojej wszechwładzy? Czy możesz wreszcie przypusz­czać, iż będąc członkiem tej organizacji masz jakiś wpływ na jej działania? Czy istnieje jakiś powód, dla którego - Twoim zdaniem - należy być hic et nunc członkiem PZPR? Czy istnieją jakieś wartości, które wewnątrz tej organizacji byłoby zrealizować łatwiej niż poza nią?
Jak wiesz i jak widzisz także i z tego listu, nie uważam, że czerwona legitymacja jest w absolutnie każdym wypadku patentem na szuję, chociaż - nie ukrywajmy - sądzi tak w Polsce wielu ludzi; wierzę, że są w PZPR i tacy, których zwiedziono powołując się na wartości w istocie obce tej organizacji, na szlachetne tradycje lewicy. Nie odmawiam nikomu prawa do na­iwności czy nawet łatwowierności, które to cechy są w gruncie rzeczy objawami szlachetności, ale granicą dla naiwności jest empiria, takie na przykład doświadczenie, jakie było Twoim udziałem.
Jeżeli do tej pory nie wypijałeś się albo aktualnie nie wypisujesz z PZPR, spróbuj mi odpowiedzieć, jakie nieprawości musi popełnić jeszcze ta organizacja, abyś uznał przynależność do niej za niemożliwą dla uczciwego człowieka.
Spróbuj mi wyjaśnić psychologię członka PZPR. Czy rze­czywiście, jak uważają w Polsce miliony ludzi, wyznaczają ją przede wszystkim strach i chęć zysku? Czy wspólnym mianownikiem dla partyjnych jest głęboki pesymizm, eschatologiczne przekonanie, iż znajdujemy się wszyscy naprzeciw gotowych do strzału czołgów, które przy każdym nieostrożnym naszym ruchu gotowe są nas zdruzgotać i zmiażdżyć, że od wszechogarniającego zła nie ma żadnej ucieczki ani żadnego ratunku?
Co czuje Twój przyjaciel, sekretarz KW, kiedy na specjalnie zorganizowanym zebraniu naukowców oświadcza, że Kuroń pod­stępnie wciąga do mieszkania studentów i tam ich maltretuje?
Jak wygląda psychologia człowieka, który zgadza się na coraz głębsze ograniczenia zakresu swoich wyborów, który nie może nawet posługiwać się kategoriami dobra i zła, bo kategorie te w działaniu jego partii ulegają stałym zmianom. Jak wygląda psychologia człowieka, który spoliczkowany nadstawia drugi policzek? Nigdy nie mogłem tego zrozumieć w teorii chrze­ścijaństwa, i nie mogę zrozumieć tego w praktyce PZPR. Może Ty, jako były ministrant a aktualny sekretarz umiesz mi to wy­tłumaczyć. W imię czego mamy pozwalać, żeby nas okradano, żeby bito nie tylko nas, ale nasze żony? I w imię czego Ty na to pozwalasz?
Nie chciałbym Cię obrazić posądzeniem, że czynisz tak w imię nienarażania kariery, że boisz się stracić możność zaro­bienia na eleganckie ubrania, które rzeczywiście bardzo lubisz. Ale musisz pamiętać, że wielu ludzi tak właśnie o Tobie myśli i będzie myśleć.
Czy godzisz się z góry na wszystko, co zostanie postano­wione w imię partyjnej dyscypliny i me przyjmujesz personalnej odpowiedzialności za decyzje swojej władzy? Była już w niedale­kiej przeszłości taka partia, której członkowie nie czuli się osobiście odpowiedzialni za wykonywane rozkazy. Tyle, że historia nie uznała ich prawa do nieodpowiedzialności. O tym też musisz pamiętać. Ja stale o tym pamiętam i myślę o tej strasz­nej, niebezpiecznej sytuacji, w której się znalazłeś.
I ten mój list podyktowany jest przede wszystkim przera­żeniem, że właśnie Tobie mogło się coś takiego zdarzyć, że jest ostatni moment, kiedy możesz próbować ratowania dla siebie wartości, które dotąd były naszymi wspólnymi wartościami.
I dlatego nie możesz mieć pretensji o ostrość tego listu. Naprawdę mam nadzieję, że zechcesz mi nań odpowiedzieć.

Ściskam
Janek Walc


[Odpowiedź Krzysztofa K.]

Drogi Janku,
Ze wzrastającym zdziwieniem czytałem Twój list - a już prawdziwe osłupienie ogarnęło mnie przy postscriptum¹, dobrze rozumiem, że ludzka tolerancja ma swoje granice węższe zwłasz­cza. Wtedy, gdy Sprawę - jakąkolwiek by miała być - zwykło się stawiać przed konkretnymi jednostkami, rozumiem zatem, że po­stanowiłeś - położyć kres kontaktom z człowiekiem obciążonym przynależnością do partii. To wszakże czego nie pojmuję, to zaciekłość, z jaką zamiar ten przeprowadziłeś. Nie pisuję tekstów antyopozycyjnych, myślę jednak, że gdybym takie teksty pisał, raczej nie na przyjaciół - niechby nawet byłych - powoły­wałbym się dla ukazania potępianych przeze mnie postaw. A już z pewnością nie zniekształcałbym faktów z ich życia, by lepiej mogły pełnić swoje propagandowe role.

Od lat nie jestem już sekretarzem partii, o czym doskona­lę wiesz. Jeśli wiesz z kolei, że wybrałem się na wykład Kuronia wiedzieć też powinieneś, że zastałem tam tłum mężczyzn zachowujących się zupełnie spokojnie i - o ile mogłem zorientować się stojąc w przedpokoju - próbujących dyskutować z wykładowcą. Ponieważ z dyskusji tej dobiegały do mnie jedynie oderwane słowa, po kwadransie dałem za wygraną i wróciłem do domu. Działo się to - jeśli tego nie wiesz - 24 stycznia tego roku. Twoje twierdzenie: widziałeś na własne oczy rękoczyny i słyszałeś na własne uszy padające wyzwiska, widziałeś fizyczny terror... jest, nazwijmy rzecz po imieniu, fałszem. Wolę wierzyć, że jest on wynikiem dezinformacji, nie zaś literackim zabiegiem mającym na celu ukazanie moralnego upadku ministranta, który wstąpił do partii, zrobił tam efektowną karierę, i mimo, że jest naukowcem, zamyka oczy na fakty, by móc bez przeszkód powiększać swoją garderobę.

Wybacz, że poprzestanę na tym. Pasja, jaką przepojony jest Twój list dobrze świadczy o Twoim zaangażowaniu, moim zda­niem stanowi jednak przeszkodę w owocnym dialogu. Nie lubię wielkich słów, porównań apelujących do niejasnych resentymentów i tłumów. Rzecz jasna. Twoje gusty mogą być inne, więc oczywiście nie mam pretensji o ostrość Twojego listu.

Łączę pozdrowienia
Krzysztof
¹[JW]: Chodzi o post scriptum, w którym poinformowałem adresata, iż ogła­szam list do niego w " BI"


Jan Walc, Odpowiedź na polemikę z "Listem do mojego przyjaciela, naukowca i sekretarza", Biuletyn Informacyjny nr. 3, 1978

Drogi Krzysiu,
Postanowiłeś odpowiedzieć na mój list, ale jednocześnie uchylić się od dyskusji czy przynajmniej próby odpowiedzi na stawiane przeze mnie pytania, motywując swoją decyzję na kilka sposobów.
Powiadasz, że nie lubisz - w przeciwieństwie do mnie - Wielkich słów i porównań apelujących do niejasnych resentymentów - a w do­datku jestem tak zaślepiony pasją, że nie można ze mną dyskutować. Znamy się za długo i za dobrze, abyś nie musiał wiedzieć, ze są to w stosunku do mnie argumenty fałszywe.
Wielkich Słów i ja nie lubię, o czym przekonać się łatwo, choćby czytając mój list do Ciebie. Na upartego można tam znaleźć jedno słowo, które bywa w ten sposób określane - "historia" , i jeszcze jest tam kilkakrotnie użyte może dla ko­goś, wielkie słowo "partia", w którego używaniu nie gustuję, ale w takiej rozmowie nie sposób go ominąć. Co zaś do porównań apelujących do niejasnych resentymentów, to też ich w moim liście nie znajdziesz. Porównanie jest tam właściwie jedno: to, które wskazuje podobieństwo dzisiejszego uchylania się od personalnej odpowiedzialności przez członków PZPR do takiej samej postawy zajmowanej przed trzydziestu kilku laty przez członków Narodowo-Socjalistycznej Robotniczej Partii Niemiec /NSDAP/. Czy w kwestii stosunku do tej ostatniej organizacji można mówić o niejasnych urazach? W moim przekonaniu sprawa jest zupełnie klarowna.
Nawet więcej, moje porównanie nie jest literackim zabiegiem, wymyślnym retorycznym chwytem, ale odwołaniem do oczywistości szeroko omawianej na szkolnych lekcjach języka polskiego na przykładzie profesora Sonnenbrucha i rozumiesz to bardzo dobrze.
Byłoby Ci oczywiście wygodniej, gdyby sprawa ta była w istocie swojej naprawdę niejasna, gdyby istniały wątpliwości, pozwalające Ci na merytoryczną obronę zajmowanego stanowiska. Gdy argumentów takich nie ma, gdy sytuacja jest tak przerażająco jasna, jak w mieszkaniu Kuronia podczas naj­ścia bojówki, Ty powiadasz, że stałeś w przedpokoju... I to jest Twój kolejny, ważki argument przeciw podjęciu dyskusji ze mną. Myślę, że nawet coś więcej - że jest to jakiś sposób na życie. Nie zauważać niczego, co prowokowałoby kłopotliwe wybory czy decyzje, a jakby co - ustawić się w przedpokoju.
Tam na pokojach coś się dzieje - może się biją, może się kłó­cą, może coś załatwiają - Ty wiesz o tym tylko piąte przez dziesiąte, bo stoisz w przedpokoju przecież. I tak Ci lepiej. Wolisz nie być świadkiem tego, co się dokoła Ciebie dzieje.
Moja chata z kraju, ja niczewo nie znaju. Owszem, można wyb­rać i taką postawę, tyle, że godziłoby się wtedy nie być peda­gogiem, publicystą prasowym i telewizyjnym, członkiem i działa­czem partii politycznej.
Ty w istocie wcale takiej postawy nie wybierasz - przeciwnie jesteś ciekaw otaczającego świata i przecież właśnie dlatego przyszedłeś na wykład Kuronia. I tylko przyciśnięty do muru, nerwowo poszukując argumentów dla usprawiedliwienia swojej pos­tawy usiłujesz oto skryć się w przedpokoju, wytłumaczyć niewie­dzą.
Najprawdopodobniej nie jesteś tego świadom , ale Twoje stałem w przedpokoju mogłoby posłużyć za tytuł historii Twojej partii złożonej z wyznań jej członków, którzy nie wiedzieli, nie widzieli i nie słyszeli tego, co działo się dokoła nich i o czym wiedzieli wszyscy inni. Otóż w moim przekonaniu są to wyznania po prostu nieprawdziwe. Jeżeli bowiem nawet nie widziałeś i nie słyszałeś dość, aby wydać osąd, to w każdym razie tyle, że miałeś - w moim oczywiście pojęciu - obowiązek moralny wyjaśnienia tej sprawy do końca, do takiego punktu, w którym ów sąd będziesz już mógł wydać. Co Cię przed takim postępowaniem powstrzymało? Mówisz wyraźnie - nie lubię tłumów i zaiste nie jest to odpowiedź, którą uważałbym za godną człon­ka i działacza /niechby nawet byłego sekretarza/ dwu i półmilionowej partii robotniczej.
A w sumie chodzi po prostu o to, że Twoim sposobem na życie, sposobem narzucanym od lat w krajach naszego obozu, jest dążenie do pełnego oddzielenia sfery wartości i deklaracji od sfery realnej rzeczywistości. To, co nazywasz moją pasją, czy zaciekłością jest zaskakującą dla Ciebie próbą powiązania tych sfer, próbą dostosowania codziennych życiowych wyborów do wyznawanych deklaratywnie norm moralnych. Twoja reakcja na moje pytania świadczy, że chciałbyś znaleźć wyjście pośrednie - nie odrzucać tych norm, ale-też i nie wiązać ich z własnymi zachowaniami. Na to jest jedno określenie, wcale nie będące wielkim słowem - zakłamanie.
I jeszcze jedno - zaczynasz swój list supozycją, że postanowiłem położyć kres kontaktom z człowiekiem obciążonym przynależnością do partii przypuszczenie to służy ustawieniu mnie w pozy­cji zaciekłego doktrynera, zamkniętego na świat i starającego się za każdą cenę realizować swoją - jak piszesz - Sprawę.
Rzecz jednak w tym, że to ja próbuję dialogu z Tobą, a nie odwrotnie. I dlatego jeszcze raz namawiam Cię do zastanowienia nad Twoimi i moimi racjami.
Podkreślam słowa "zastanowienia" i "racjami" . 
Pozdrowienia. Janek

Napisał do mnie niedawno list z pogróżkami ocierającymi się o groźbę (art. 166 k.k.) popularny prokurator Eksner, który po wymuszonej przez zajadłych ateistów dymisji ze stanowiska zastępcy Prokuratora Generalnego nagrodzony został - w ramach chrześcijańskiego miłosierdzia posadą dyrektora któregoś z departamentów Ministerstwa Sprawiedliwości.

W liście tym - wywołanym przypomnieniem przeze mnie kariery p. Eksnera na poprzednim etapie, mój korespondent nazywa mnie „bezpartyjnym bolszewikiem” oraz zapytuje „czy to przypadkiem nie towarzysze partyjni prokuratora Czubińskiego stworzyli Panu (tzn. mnie - JW) warunki dla przedziwnej kariery? Czy to nie oni zapewniali Panu papu?”

Pytania p. Eksnera są niezwykle trafne: towarzysze prokuratora Czubińskiego i p. Eksnera wielokrotnie zapewniali mi papu w rozmaitych podległych sobie zakładach zapewniających wikt, choć niekoniecznie opierunek, a moja rzeczywiście przedziwna kariera publicysty prasy podziemnej nierozerwalnie jest związana z działalnością tychże towarzyszy, bylem bowiem autorem znacznej części tekstów publikowanych w redagowanym przez Zofię i Zbigniewa Romaszewskich dziale „Praworządność” korowskiego „Biuletynu Informacyjnego”.

W tym samym czasie p. Eksner redagował periodyk „Problemy Praworządności", i w przeciwieństwie do Romaszewskich nie proponował mi współpracy - ale to może dlatego, że w jego piśmie mówiło się o jakiejś innej rzeczywistości, a już na pewno nie o ścieżkach zdrowia w Radomiu i Ursusie czy milicyjnych zabójstwach.
11 sierpnia 1991

Biuro Interwencyjne KSS”KOR” uważa za swój obowiązek informowanie opinii publicznej o wszelkich przejawach łamania praworządności w naszym kraju. Drastyczność spraw niniejszych każe nam odejść od dotychczasowej praktyki publicystycznej i sformułować

A k t o s k a r ż e n i a

Oskarżamy funkcjonariusza KDMO Łódź-Bałuty Zdzisława Pająka o udział w dokonaniu co najmniej dwu zabójstw:

1/ Zbigniewa Gidelskiego /sygn. akt II DS.46/77/
2/Piotra Łukasiewicza /sygn.akt II DS 95/78/

W obu tych sprawach Prokuratura Wojewódzka w Łodzi umorzyła śledztwo.

Uzasadnienie

1/ W dniu 30 lipca 1977 Zdzisław Pająk wraz z innymi funkcjonariuszami MO: Julianem Majewskim, Bernardem Gosem i Grzegorzem Stokowskim, przesłuchując podejrzanego Gidelskiego pobili go pałką służbową i pięściami na całym ciele, w wyniku czego doznał on rozerwania śledziony, a następnie wylewu krwi do jamy otrzewnej oraz wylewu krwi pod oponą twardą i opony miękkie mózgu, a nadto innych obrażeń ciała, w wyniku czego Gidelski zmarł. Przesłuchanie rozpoczęto o godz. 9.15, pogotowie wezwano o godz. 10.30, zgon nastąpił o godz. 11.40. Sekcja zwłok /k.112 -114 akt/ i badania histopatologiczne /k.115/ wykazały, iż obrażenia będące powodem śmierci denata zadane mu zostały podczas przebywania w gmachu KDMO w przeciągu 12 godzin przed śmiercią, a użycie pałki służbowej wyklucza możliwość zadania tych obrażeń przez innych zatrzymanych w celi.
Prokurator Wojewódzki w Łodzi umorzył w sprawie niniejszej śledztwo z powodu niewykrycia sprawcy, a mianowicie dlatego, że wszyscy czterej podejrzani milicjanci nie przyznali się do winy, a nadto zgodnie stwierdzili, że każdy z nich podczas przesłuchiwania Gidelskiego opuszczał pokój przesłuchań. W tym stanie rzeczy - konkluduje prokurator w postanowieniu o umorzeniu śledztwa - nie sposób ustalić czy wszyscy podejrzani bili Gidelskiego3 czy też tylko niektórzy z nich, a jeśli tak, to którzy.
Wobec wątpliwości co do winy każdego poszczególnego podejrzanego i w myśl klasycznej zasady, iż wątpliwości tego rodzaju muszą być tłumaczone na korzyść oskarżonego, wiceprokurator Michał Woźniak podpisał dnia 30 grudnia 1978 r. postanowienie o umorzeniu śledztwa. Należy dodać, ze żaden z podejrzanych nie był w toku śledztwa zatrzymany ani też zawieszony w pełnieniu czynności służbowych. W okresie prowadzenia śledztwa w sprawie zabójstwa Zbigniewa Gidelskiego podejrzany Pająk wziął udział co najmniej w jeszcze jednym zabójstwie.

2/ W dniu 26 X 1978 r. funkcjonariusz MO Pająk wraz z drugim milicjantem Prusakiem wyprowadzili z domu i następnie przewlekli do KDMO Łódź-Bałuty Piotra Łukasiewicza. Po "przesłuchaniu” odwieźli go do izby wytrzeźwień. Jak zeznaje lekarz dyżurny /k.49 akt/: "Został on wniesiony do Izby przez trzech funkcjonariuszy i był rozebrany. Jeszcze przed przystąpieniem do badania lekarskiego zauważyłem u dowiezionego bezwładne opadanie kończyny górnej i dolnej. Następnie w trakcie badania le-karskiego stwierdziłem u niego brak zapachu a l k o h o l u z u s t. Dalszym badaniem stwierdziłem nierówność źrenic. Prawa źrenica była szeroka, nie reagująca na światło. Ponadto objawy lewostronnego porażenia połowicznego ciała". Przewieziony z Izby Wytrzeźwień do szpitala Łukasiewicz zmarł. Przyczyną śmierci było urazowe uszkodzenie mózgu. Sekcja wykazała również inne liczne obrażenia.
Wobec bezspornego udziału funkcjonariusza Pająka w dokonaniu powyższych zabójstw Biuro Interwencyjne KSS ”KOR” uważa za swój obowiązek poinformować również o innej sprawie, mającej charakter poszlakowy, w której podejrzenia kierują się w stronę tego samego milicjanta. Jest to sprawa zabójstwa Jana Kowalczyka /sygn.akt II Ds.67/78/, w której Prokuratura Wojewódzka w Łodzi umorzyła śledztwo z powodu niewykrycia sprawcy.

3/ W dniu 23 lutego ,1978 o godz. 5 rano przed klatką schodową bloku przy ul. Marysińskiej 69 w Łodzi znaleziono zwłoki Jana Kowalczyka. W bloku tym mieszka przyjaciółka Zdzisława Pająka i konfidentka MCK Grażyna Czuba, w której mieszkaniu Pająk często przebywa.
Przybyły na miejsce lekarz pogotowia nie stwierdził widocznych z obrażeń ciała umarłego /k.57/. Sekcja zwłok wykazała kompletne zmasakrowanie ciała Jana Kowalczyka; rozerwanie prawej komory płuc,; pęknięcie wątroby, krew w komorach mózgu, pęknięcie i połamanie żeber i wiele innych obrażeń. Ich rozległość dała Prokuraturze Wojewódzkiej asumpt do twierdzenia, iż przyczyną śmierci denata był wypadek drogowy. Prokuratura całkowicie zbagatelizowała fakt występowania na całym ciele denata licznych krwiaków, które nie mogły powstać po rozerwaniu komory serca; gdyby więc przyjąć, że Kowalczyk przejechany został przez samochód, trzeba jednocześnie stwierdzić, że - jak wynika z charakteru obrażeń - przedtem został skatowany.

W dniu 20 lutego 1978 r. Kowalczyk wyszedł rano do pracy i więcej do domu nie powrócił. Wracając tegoż dnia z pracy oświadczył kolegom, że ma wezwanie do KDM Łódź-Bałuty i koledzy ci widzieli, jak wysiadłszy z tramwaju udał się w kierunku tejże komendy. Tu urywają się jego udokumentowane ślady. Żegnając się z kolegami Kowalczyk mówił, ze obawia się zatrzymania i prosił o dostarczenie mu do aresztu papierosów.

W toku śledztwa ustalono, że w dokumentach KDMO Łódź-Bałuty, jak również w innych posterunkach MO, w szpitalach, izbach wytrzeźwień, pogotowiu ratunkowym, hotelach etc. nie ma żadnej wzmianki, aby denat w którymkolwiek z tych miejsc znajdował się między 20 a 23 lutego. Na tym dowodzie negatywnym jak również i na tym, że żaden z milicjantów KDHO Łódź-Bałuty nie przyznał się do kontaktowania się z Kowalczykiem - przypomnijmy, że w sprawie zabójstwa Gidelskiego czterej przesłuchujący go milicjanci nie przyznali się do winy w sytuacji absolutnie ewidentnej - Prokurator Wojewódzki oparł swoją decyzję o umorzeniu śledztwa z powodu niewykrycia sprawcy.

W śledztwie nie udało się stwierdzić, co robił i gdzie przebywał Jan Kowalczyk przez ostatnie 60 godzin swojego życia. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, ze denat w chwili śmierci był zupełnie trzeźwy. Jest to o tyle ważne, ze świadkowie zgodnie przyznają, ze w ostatnim okresie przeń śmiercią stale nadużywał on alkoholu. Nie odpowiedziano więc na pytanie co mógł robić Kowalczyk przez dwie i pół doby nie wracając do domu, nie chodząc do pracy i nie będąc przez nikogo widzianym w dzielnicy, gdzie był powszechnie znany, gdzie mieścił się jego dom i komenda dzielnicowa MO i wreszcie blok, pod którym znaleziono jego zwłoki. Nie odpowiedziano również na pytanie, w jaki sposób i w jakim celu, a także jakimi środkami sprawca ewentualnego wypadku drogowego przetransportował bezwładne ciało denata /87 kg/ z miejsca wypadku na chodnik pod blokiem mieszkalnym. Brak odpowiedzi na to pytanie jest tym istotniejszy, że matka zabitego wysuwa logiczną hipotezę, iż zabójcy zamierzali wwieźć ciało do mieszkania przyjaciółki funkcjonariusza MO Pająka, która mieszka właśnie na tej klatce schodowej, na X piętrze, aby stamtąd je zrzucić pozorując wypadek czy samobójstwo. Związek Zdzisława Pająka z tą właśnie sprawą nie jest taki ścisły i jednoznaczny jak ze sprawami poprzednimi, nie ma bezpośredniego dowodu jego udziału w zabójstwie, jednak zestawienie faktów opisanych w punktach poprzednich z tym, iż zwłoki Kowalczyka niesione były do klatki schodowej, na której mieszka przyjaciółka Pająka i konfidentka MO Grażyna Czuba i zostały przed nią porzucone z powodu spłoszenia sprawców przez wychodzącego do pracy świadka Sygułę, zmusza do formułowania podejrzeń o współudział w zbrodni właśnie pod adresem Zdzisława Pająka.

Obok pytań, poszlak i hipotez, obok mnożących się w aktach śledztwa niejasności, istnieje tam również jednak i dowód , że sprawcą śmierci Kowalczyka są organa Milicji Obywatelskiej. Na karcie drugiej akt znajduje się protokół oględzin zwłok sporządzony przez funkcjonariusza, który przybył na miejsce ich znalezienia. W protokole tym powiedziane jest wyraźnie, że denat ma na sobie spodnie koloru ciemnobrązowego spięte pasem. W toku śledztwa matka zabitego wielokrotnie zaprzeczała, by syn miał kiedykolwiek takie spodnie i by kiedykolwiek używał pasa, opisując jednocześnie te spodnie, w których syn ostatni raz wyszedł z domu, jasnobeżowe, szyte na miarę, dopasowane, z karczkiem. Te właśnie spodnie, zasadniczo różne od tych, w których denata znaleziono, zostały wydane w Prokuraturze jego matce po umorzeniu śledztwa. Dysponować zaś nimi mógł tylko ten, kto Kowalczyka zabił, a jego ciało porzucił pod klatką schodową bloku na ul. Marysińskiej. Dlaczego Kowalczyk został przebrany? Prawdopodobnie jego ciasne, dopasowane, szyte na miarę spodnie nie dały się wciągnąć na zmasakrowane, opuchnięte ciało ślady znęcania się noszą m.in. genitalia denata. Z tą hipotezą współgra również fakt, że zwrócone matce spodnie porozpruwane są i podarte w okolicach szwów na biodrach.

Formułujemy niniejszy akt oskarżenia jedynie pod adresem funkcjonariusza MO Pająka, którego współudział w dwu z opisanych zabójstw można uznać za udowodniony.

Nie dysponujemy i nie możemy dysponować równie przekonywującymi i bezspornymi dowodami przestępstw, których dopuściły się inne osoby zamieszane w niniejsze sprawy. Chodzi tu o takie czyny jak współudział w zabójstwach, fałszowanie dowodów, fałszywe zeznania, niedopełnienie obowiązków służbowych, stosowanie gróźb bezprawnych, etc.

Wszystkie opisane zabójstwa dokonane zostały na osobach karanych bądź podejrzanych o poważne przestępstwo; zachodzi uzasadniona obawa, iż funkcjonariusz Pająk i jego koledzy uważają za właściwe stosowanie wobec takich ludzi wszelkich pozaprawnych środków. Jest to postawa nie do zaakceptowania przez społeczeństwo - zarówno milicjant Pająk, jak jego koledzy i zwierzchnicy obowiązani są respektować oczywisty fakt, że przepisy Kodeksu Postępowania Karnego odnoszą się właśnie do postępowania z osobami podejrzanymi o dokonanie przestępstw, a morderstwa na takich osobach, dokonane, karane będą z całą surowością prawa. Podając niniejszy akt oskarżenia do publicznej wiadomości Biuro Interwencyjne KSS"KOR“ uważa za możliwe korzystanie z normalnych prerogatyw oskarżyciela publicznego; podniesione zarzuty powinny zostać zbadane w toku bezstronnego przewodu sądowego, w którym winny być wysłuchane argumenty, jakie będzie mogła wysunąć obrona.

^1. Tekst ten napisałem w swoim imieniu. Kolegium redakcyjne "Biuletynu Informacyjnego”, wbrew mojej woli usunęło moje nazwisko, wyrażając w głosowaniu przekonanie, ze sierżant Pająk mógłby mnie zabić po jego opublikowaniu.

"Biała Księga" ¹

Kilkanaście historii ludzi zamordowanych czy zamęczonych, historii, które wydarzyły się współcześnie w Polsce, w naszej milczącej obecności, niemal na naszych oczach. Na oczach setek tysięcy czytelników Nałkowskiej i Borowskiego, ludzi, którzy o totalitarystycznym systemie uczyli się w szkole. Nie tak znów dawno temu pisaliśmy w wypracowaniach o bestialstwie niemieckich faszystów i bezapelacyjnej winie prof. Sonnenbrucha, który owego bestialstwa nie dostrzegał.

Ale gdy działy się historie w Białej Księdze opisane, myśmy oczywiście nic nie widzieli i nic nie wiedzieli, myśmy w tym czasie wykonywali swoje obowiązki? pracowaliśmy w biurach, sklepach, urzędach, może byliśmy nawet zawodowymi humanistami, może dyskutowaliśmy i pisali o człowieku jako takim, możeśmy chodzili na filmy przedstawiające martyrologię narodu w czasie wojny, może... czy rzeczywiście można w ten sposób tłumaczyć się przed sądem historii, albo chociażby przed własnym sumieniem z bierności w obliczu rozpasanej nieludzkiej przemocy, w obliczu mordów i kaźni, sprawianych przez "funkcjonariuszy publicznych" - jak ich nazywa prawo - na chybił trafił wybranym ofiarom.

Nie jest Biała Księga oskarżeniem sformułowanym tylko, ani nawet nie przede wszystkim, przeciw organom Milicji Obywatelskiej, oskarża ona też społeczeństwo, które swoim milczeniem, swoją inercją, swoją nieodpowiedzialnością dopuściło do rozpanoszenia się bezprawia i terroru. Wiadomo bowiem, że na całym świecie policja ma tendencje do używania i nadużywania przemocy, istotne jest przeto, czy i w jaki sposób społeczeństwo stara się zabezpieczyć przed jej samowolą. Dodajmy: jeśli myślimy o Polsce, to chodzi o społeczeństwo, w którym przywilej wolności i nietykalności osobistej - neminem captivabimus nisi iure victum - ma ponad pięćsetletnią tradycję nadany został bowiem już przez Władysława Jagiełłę. I dzisiaj ten naród godzi się na codzienne gwałcenie swoich konstytucyjnych praw, na to, by uzurpatorska władza nie krępowana była w swoim działaniu żadnymi ograniczeniami.

Biała Księga pokazuje, że policyjne tortury, powszechna praktyka bicia zatrzymanych, prowadząca nawet do morderstw, nosi cechy nieustającej pacyfikacji, służy permanentnemu zastraszaniu społeczeństwa. I z naszej winy jest to działanie skuteczne, bowiem pozwalamy się zastraszyć. W imię codziennego - jakże jednak niepewnego - spokoju godzimy się na praktyki władzy godzące w naszych współobywateli. Godzimy się na przykład, by milicjanci w samo południe Wielkanocy, w śródmieściu Warszawy wywlekali z tramwaju beznogiego inwalidę za to, że o jego protezę potknęła się sierżantowa milicji. A przecież pasażerowie tramwaju mogli uratować inwalidę wojennego przed skatowaniem na posterunku milicji. Może i ty jechałeś tym tramwajem?

Wiele napisano słów krytycznych pod adresem złotej wolności szlacheckiej, samowoli i sobiepaństwa, które zgubiły Polskę. Mało, za mało pisano u nas o groźnej mentalności niewolniczej, o kraju smutnych ilotów, o chocholej muzyce, w takt której kręcimy się w miejscu pod portretami Kościuszki i Wernyhory. Żyjemy w jakiejś potwornej schizofrenii, rozdwojeniu jaźni, godzimy się, by między ideami, które wyznajemy a naszą codziennością rosła nieprzekraczalna bariera.
Napisałem o portrecie Kościuszki.


Widzimy go codziennie czy niemal codziennie. Wystarczy choćby sięgnąć do portfela, żeby przypomnieć sobie ludzkie i obywatelskie powinności. Wyjmij z kieszeni 1000 złotych, docencie. Popatrz na wizerunek narysowanego tam człowieka. Zgoda, nie jesteś Kopernikiem. Ale czy pamiętasz, że uczonemu nie wolno ulęknąć się nawet Inkwizycji? Że kiedy przychodzi zagrożenie dla narodu, trzeba odłożyć obserwowanie gwiazd i sposobić się do obrony, do walki?


Wyjmij pięćsetkę, inżynierze. Popatrz na portret inżyniera z zadartym nosem. Przypomnij sobie, co inżynier może i powinien robić dla kraju, dla ludzi. A student, że pieniędzy nie ma wiele, niech wyjmie tylko stuzłotówkę i popatrzy na tego brodatego młodzieńca w drucianych okularach. Niech popatrzy na niego przez tę małą chwilę potrzebną do znalezienia jeszcze trzech złotych i wymienienia na butelkę żytniej. Może zakołacze mu się w głowie ten wyśmiany wiersz z akademii, którego nigdy nie odnosił do siebie. Robota. Tak wiele roboty.


A dla ciebie, literacie, pozostanie już tylko bilon. Te małe dziesięciozłotówki, tak niewiele warte, ot, niecałą linijkę twego wiersza czy prozy. Popatrz na nie chwilę. Nie, nie z tej strony. Orzeł to ty rzeczywiście nie jesteś. Ale po drugiej stronie jest ich dwu. Do wyboru. Którą tradycję podjąłeś.

Ja cię do niczego nie zmuszam. Chcesz spokojnej pracy dla kraju, trzeźwego racjonalizmu, precyzyjnego opisu społeczeństwa, w którym żyjesz? Słusznie, bierz na patrona starszego pana w okularach. A może wolisz walkę, oskarżenia, poetycką syntezę?


Wolna droga, możesz wybrać tego z bujną grzywą.

I życzę wam wszystkim, abyście mieli tyle pieniędzy, ile zauważycie wizerunków ludzi na nich umieszczonych. Oglądamy codziennie twarze z portretów, czytamy gazety, odważnie mówiące o naruszaniu praw obywatelskich w Gwatemali i Hondurasie, słuchamy radia, oglądamy telewizję, rozmawiamy z ludźmi w pracy, na ulicy, przy wódce. Ale między nami i światem rozciąga się niewidzialna i nieprzekraczalna bariera, która zabezpiecza przed wyciąganiem jakichkolwiek konkretnych wniosków. Nas to wszystko nie dotyczy. My...

Właśnie, co my? Powiedz, po co żyjesz? Czego się spodziewasz? Kto albo co jest dla ciebie ostateczną instancją moralną? Wierzysz w Boga? Nie będę cię odwodził. Ale poczytaj Ewangelię i Dziesięcioro Przykazań. Czy w twojej biernej zgodzie na zło świata, w twoich wygodnych codziennych kłamstwach, w twojej obojętności dla skrzywdzonych i poniżonych jest cokolwiek z nauki twojego Boga?
A może nie wierzysz? Może jesteś materialistą i życie kończy się dla ciebie nieodwołalnie, kiedy przestaje funkcjonować twoje ciało? Czy to ciało właśnie jest ostateczną instancją i dobrem najwyższym? W jakiej perspektywie istotne jest, czym napchałeś swój brzuch? Czy rzeczywiście jest ci zupełnie obojętne, kim zostaniesz w pamięci innych?
A może - zostawmy nawet na boku sprawę światopoglądu - masz dzieci? Może zastanawiałeś się kiedyś, jakiego życia chciałbyś dla nich? Jakiego świata? Czy rzeczywiście chcesz, aby żyły tak jak ty?

Zechcesz pewnie na to wszystko odpowiedzieć, że innego życia i innego świata po prostu nie ma, że to tylko mrzonki, idealizm, utopia. Że świat zawsze opierał się na przemocy i niesprawiedliwości, a demokracji nie było w istocie nawet w starożytnych Atenach. I wreszcie przypomnisz jeszcze o radzieckich czołgach. Ciekawe, czy zdajesz sobie sprawę, że myśląc w ten sposób o sobie i świecie, rezygnujesz z roli podmiotu, godząc się na egzystencję rzeczową, przedmiotową, bierną. Właśnie, ten niosek wyciągnięty z podanych przez ciebie samego przecież przesłanek już ci się nie podoba. Tego wcale nie chciałeś powiedzieć. Owszem, ale nie chodzi tu przede wszystkim o twoje słowa, ale o fakty.
Zdaj sobie wreszcie sprawę, ile pracy włożono w to, abyś myślał w ten właśnie sposób, abyś sądził, że nic od ciebie nie zależy, że wszystko co istotne, napisane jest w Księdze Przeznaczeń. A przecież wszystko świadczy o tym, że jest wręcz odwrotnie. Szalejąca cenzura, która ingeruje w najbardziej nawet błahe dziedziny życia społecznego jest wyrazem lęku, jaki przed tobą czuje uzurpatorska władza. Setki godzin spędzonych w aresztach przez wykładowców latającego uniwersytetu są dowodem przerażenia, jakie we władzach naszego kraju wywołuje wizja prawdy o wiecie, docierającej do społeczeństwa. Dziesiątki rewizji w poszukiwaniu niezależnej prasy, konfiskaty artykułów, papieru, matryc - to też dowody obawy przed ludzką suwerennością.

Jest tak, że władza, której się boisz - boi się ciebie, więcej: ona traktuje cię poważniej niż ty sam, ona nie zapomniała, iż to ty właśnie jesteś istotnym podmiotem świata, a ponadto żywi obawy, że możesz sobie o tym któregoś dnia przypomnieć.
Biała Księga pokazuje mechanizm terroru, który ma budzić w tobie poczucie niepewności, wrażenie, że jesteś tylko nic nie znaczącą drobiną; że w zebranych tu przykładach milicyjnych mordów nie ma ani jednego, w którym morderstwo byłoby skutkiem nadużycia władzy dla celów osobistych. Nie chodzi o to, że milicjant załatwia przy pomocy służbowej broni swoje prywatne sprawy. To byłyby bowiem sprawy mówiące o cechach poszczególnych milicjantów, gdy tymczasem Biała Księga ukazuje system. System, w którym bije się nie po to, aby wymusić zeznania, nie dlatego, że milicjant się zdenerwował, ale dla zasady, bije się dlatego, że nie ma powodu, aby nie bić. Jeżeli zaś przypadkiem powody jakie się pojawią, wtedy oczywiście co innego. Np. po skandalu z pobiciem Adama Michnika w Krakowie w lutym tego roku, milicjanci wrocławscy aresztujący niżej podpisanego z okazji kolejnych wykładów otrzymali polecenie przedstawienia swoim przełożonym każdorazowo szczegółowych obdukcji lekarskich, świadczących, że przemocy fizycznej nie stosowali.

Trzydzieści parę ostatnich lat naszej historii to okres wyróżniający się nieistnieniem w kraju opinii publicznej, i więc świadomością władzy, że nikt jej nie patrzy na ręce i że jest ona przeto zupełnie bezkarna. Odradzający się w ostatnim dziesięcioleciu głos tej opinii, nawet kiedy był jeszcze bardzo słaby i cichy, już zmuszał rządzących do liczenia się z nim. Dziś, kiedy głos ten jest donioślejszy, mamy często skłonność do upajania się zwycięstwami. Nie trzeba ich negować, ale musimy zdawać sobie sprawę, iż są to w gruncie rzeczy zwycięstwa i radości niewolnicze. Oto radujemy się, że nie pobito kogoś za wykładanie młodzieży historycznych faktów, że właściciela mieszkania, w którym odbywają się wykłady skazano na kilka tysięcy grzywny, a nie na ciężkie roboty. Cieszymy się, że po roku walki zwolniono z więzienia robotników zamkniętych tam z naruszeniem wszelkich obowiązujących norm prawnych, a działaczy KOR-u trzymano na Rakowieckiej tylko przez dwa miesiące. Uważamy za polityczne zwycięstwo, iż polscy pisarze mogą własnym sumptem i bez żadnego honorarium wydawać swoje utwory w formie maszynopisu, a nikt ich za to nie aresztuje i to nawet wtedy, gdy na forum zjazdu swojego związku zawodowego domagają się czegoś więcej. Jesteśmy w stanie słuchać, jak partyjny pisarz cieszący się opinią liberała określa działalność Towarzystwa Kursów Naukowych jako ekstremizm polityczny.

Słowem - przepełnia nas duma z własnej siły i niemal uczucie wdzięczności wobec naszych panów, którzy pozwalają nam wegetować, choć przecież mogliby zariezat. Nieświadomie ulegamy propagandzie pragnącej nas zmusić, abyśmy całe swoje życie odczuwali jako niekończące się pasmo darów ze strony władzy, która w dobroci swojej robi nam nieustanne prezenty; daje nam wykształcenie, daje nam pracę, daje nam mieszkanie, a my, niewdzięczni, kręcimy nosem i marudzimy, że np, chcielibyśmy jeszcze mięsa albo wyborów.

Lektura Białej Księgi pozwala zrozumieć jak nasze codzienne zgody na nieistotne wydawałoby się drobiazgi, zgody wynikające często ze znużenia, sumują się w spójny system, wymierzony w każdego z nas. Jeżeli nie protestujemy, przeciwko idiotycznemu ale powtarzanemu twierdzeniu, jakoby władza cokolwiek obywatelom dawała, jeżeli swoim milczeniem przyzwalamy na sączenie w nasze umysły jadu wszechogarniającego kłamstwa - nie dziwmy się tym kilkunastu historiom wyjętym z akt Biura Interwencyjnego KSS „KOR”. M o ż e zabrzmi to szokująco, ale jako współpracownik Biura słyszałem historie bardziej jeszcze przerażające, które z rozmaitych względów, /np. z powodu braku zgody rodziny zamordowanego/ nie znalazły się w wydanym zbiorze.

Ale najbardziej wstrząsająca jest świadomość, że żadna z tych spraw nie musiała skończyć się tragicznie, i że jest wspólną winą nas wszystkich, iż wznoszącej pałkę ręki nie powstrzymuje strach przed społeczeństwem, które wymierza sprawiedliwość.

Maltretując człowieka na posterunku w Zakliczynie milicjant wie, że nikt nie wezwie pomocy, bo naczelnik poczty odmówi połączenia. Milicjanci w Łomży zamordują 19-letniego chłopca, bo wiedzą, że żaden adwokat nie napisze skargi.

Zboczeniec-sadysta z posterunku w Ciścu bez obawy będzie masakrować narządy płciowe zatrzymanego, czy przebijać mu dłonie wiedząc, że obdukcja lekarska nie wykaże tych ran.

Liczą, że nikt nie przemoże swojego strachu, aby dać świadectwo prawdzie.
Pamiętaj! Liczą także na ciebie.


<sup>Zenon Pałka przy drukowaniu "Białej Księgi" - dokumentów bezprawia, copyright Ośrodek Karta



1.</sup> Dokumenty Bezprawia. "Biała Księga". Opracował Komitet Samoobrony Społecz­nej “KOR" na podstawie materiałów Biura Interwencyjnego. Wyd. NOW-a, Warszawa 1978

Z Zenonem Pałką, drukarzem Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOW-a, rozmawia Paweł Sowiński

Paweł Sowiński: W 1971 r. rozpoczął pan zasadniczą służbę wojskową. Wyrzucono pana z wojska za wegetarianizm?

Zenon P.: Nie powiedzieli, za co mnie wywalają. Zjawiłem się w armii z wielką torbą jabłek. Oświadczyłem, że jestem wegetarianinem. Potem konsekwentnie jadłem tylko ziemniaki, surówki, chleb i ser. Po dziesięciu miesiącach stwierdzono, że się jednak nie nadaję do służby wojskowej.
We wczesnych latach siedemdziesiątych byłem hipisem, we Wrocławiu założyłem wraz z przyjaciółmi Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Indyjskiej. To była nasza wolność hipisowska. Policja próbowała przeszkadzać. W r. pierwsze materiały opozycyjne – wówczas jeszcze przepisywane na maszynie – dostałem od „Dreptaka”, hipisa, który przywiózł do Wrocławia bibułę z Krakowa. Wraz z „Bizonem” zajęliśmy się rozpowszechnianiem niezależnych materiałów. Nierzeczywistość Kazimierza a – pierwszą powieść krajowego pisarza wydaną poza cenzurą (1977) – wydrukowałem na powielaczu denaturatowym w mieszkaniu Basi, dziewczyny „Dzikiego”, znanego wrocławskiego hipisa.

P.S.: Potem wszedł pan na całego w produkcję bibuły. Byliście razem w Janem Walcem parą drukarską.


^{Zenon Pałka i Jan Walc w drukarni. Autor zdjęcia nieznany}

Z.P.: Żaden z nas nie był zawodowym drukarzem. Jestem z wykształcenia informatykiem, po szkole elektronicznej. Nie mieliśmy w pełni opanowanej technologii powielania. Trochę czytaliśmy, rozmawialiśmy z fachowcami (ale ostrożnie), uczyliśmy się metodą prób i błędów.
Janek Walc był jednym z najporządniejszych ludzi, jakich znałem. Długie dni i noce spędzaliśmy razem. Wprowadzałem go w drukowanie. Sporo drukowaliśmy dla Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWA, m. in.
Najlepsze warunki pracy były właśnie u Walców, w ich willi w Podkowie Leśnej. Czułem się tam najlepiej. Duża piwnica, niezłe miejsce do spania, dobre jedzenie i – najważniejsze – towarzystwo. Janek, świetny rozmówca, dużo opowiadał; dyskutowaliśmy. To było nie tylko powielanie, ale przeżycie intelektualne, życiowe, którego nigdy nie zapomnę.
Czasami drukowaliśmy w małych piwniczkach, siedząc na węglu, który bywał w takich miejscach składowany. Niemal nie można było się ruszyć. Innym razem rozłożyliśmy się w drewnianym domu wśród wielkich sadów pod Warszawą. Izolowaliśmy się od ludzi, by nie usłyszeli odgłosu maszyny. Podczas drukowania leciało Radio Wolna Europa. Chcieliśmy wiedzieć, co się dzieje. Nagle słyszymy, że wybrano Karola Wojtyłę na papieża. Jakaż to była radość! Tańczyliśmy, cieszyliśmy się. Wstąpiła w nas nadzieja, że ten wybór mocno nas pchnie do przodu w walce z komuną.

P.S.: Zachowały się dwa zdjęcia z drukarni piwnicznej w willi Walców.

^{Jan Walc w drukarni w Podkowie Leśnej. Copyright Zenon Pałka}

Z.P.: Kolorowe, z wiosny 1980 r. Na jednym Janek, na drugim ja. To są jedyne zdjęcia z Podkowy Leśnej, jakie sobie zrobiliśmy. Powielacz na zdjęciu to amerykański A.B. Dick, nasza najlepsza maszyna. Najpierw długo z nią walczyliśmy, by ją lepiej poznać. Niesforna. Nie mogliśmy dobrać farby, a ona odwdzięczała się brzydkim drukiem. Ale w końcu ją opanowaliśmy.
Nie miała automatycznego podajnika, musieliśmy podawać papier ręcznie. Janek próbował pracować jako „podajnik”, ale nie potrafił się dobrze wsłuchać w stukot maszyny. By zachować tempo albo zwiększać je, trzeba było mieć dobry słuch. Ja zajmowałem się papierem, a Janek ze smutkiem stwierdzał, że pozostaje mu rola „odbieracza”.
Mieszaliśmy olej lniany z farbami drukarskimi, by uzyskać właściwą konsystencję. Druk nie powinien być zamazany ani cieknący. Gęstość farby zależała od temperatury otoczenia. Trzy, cztery dni pracowaliśmy dzień i noc, by farba nie zastygła w czasie druku. Inaczej trzeba byłoby czyścić maszynę od nowa, a to była papranina.
Maszyna hałasowała, stąd jestem sportretowany w Wolnej wałkowej ze słuchawkami na uszach. Słuchaliśmy muzyki, ale również czytaliśmy to, co drukowaliśmy. Janek bardzo lubił poprawiać błędy ortograficzne na matrycy białkowej, rzadko się jednak zdarzały.
Podpisywaliśmy się Wolna Wałkowa Drukarnia Polowa im. J.P. Pod tymi inicjałami krył się Józef Piłsudski. To Janek wymyślił. Był piłsudczykiem, ale środowisko niezbyt. Stąd ten kamuflaż – J.P.

P.S.: Czuliście ryzyko wpadki?

Z.P.: Za każdym razem istniało prawdopodobieństwo, że coś się posypie, ktoś wyda. Nie baliśmy się jednak siebie nawzajem. Przesiedzieliśmy się jednak parokrotnie w areszcie. Podczas schwytania przez esbecję staraliśmy się krzyczeć: jesteśmy aresztowani, nasze nazwiska, numer telefonu Jacka Kuronia. To pomagało.

.S.: Krążyła taka rymowanka: „Choć pobity Zenek Pałka, nic nie wstrzyma ruchu wałka”.

Z.P.: To oczywiście Janek ułożył. Pobito mnie w Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej na ul. Łąkowej we Wrocławiu w 1979 r., gdyż odmawiałem odpowiedzi na pytania podczas przesłuchań i nie chciałem niczego podpisywać. Nauczyła mnie tego Bogusia , moja „matka chrzestna”, która wprowadzała mnie do środowiska korowskiego.
To się esbekom nie podobało, więc wysłali mnie „na dołek” z poleceniem ostrego bicia. Dwóch rosłych ntów wyciągnęło lagi – jakby gigantyczne skarpety napełnione piaskiem. Tak mnie poturbowali, że przez tydzień leżałem z odbitymi nerkami, sikałem krwią dosłownie. Dlatego Janek napisał tę rymowankę w „Biuletynie Informacyjnym”.

P.S.: Jak to się stało, że drukował pan w Warszawie? Mieszkał pan przecież we Wrocławiu...

Z.P.: Bogusia poznała mnie w Warszawie z Mirkiem Chojeckim, który zakładał właśnie NOW-ą. On zaproponował mi pracę. Spróbowałem, bardzo mi się spodobało i zostałem. Ale drukowałem nie tylko z ludźmi z Warszawy. Pracował często ze mną Antek Roszak z Wrocławia. Również Jurek „Dreptak” wielokrotnie nam pomagał.
Przy tej okazji powinienem wspomnieć o moim „ojcu chrzestnym” – Zbyszku Garwackim, który poznał mnie z Antkiem Macierewiczem jeszcze w r.

P.S.: W sierpniu 1980 r. znalazł się pan w Stoczni Gdańskiej.

Z.P.: Byliśmy większą grupą w pobliżu, w Dębkach, na wakacjach – m.in. Mirek z rodziną, Wildsteinowie, Mariusz Wilk z żoną, Henryk Zieliński. Najpierw do Gdańska pojechał Mirek, wrócił do Dębek z informacjami, że w stoczni zaczął się strajk. Wtedy pojechaliśmy wszyscy – każdy osobno. Bronka, Mariusza i Heńka dorwała Służba Bezpieczeństwa, nam z Mirkiem udało się dostać do stoczni. Mirek wkrótce wpadł podczas przemieszczania się do innej części Gdańska. Mariusz Wilk, którego esbecja wysłała do Wrocławia i tam wypuściła, wrócił natychmiast do Gdańska i wspomagał strajkujących.
Tuż przed końcem strajku w stoczni wróciłem do Wrocławia, wylądowałem w strajkującej zajezdni tramwajowej przy ul. Grabiszyńskiej. Potem zaangażowałem się w prace poligraficzne, zajmowałem się też organizacją pierwszej telegraficznej agencji informacyjnej NSZZ na Dolnym Śląsku (przydały mi się nauki nabyte w wojsku, gdzie próbowano zrobić ze mnie telegrafistę...). Z tego powstała potem codzienna gazetka Solidarności „Z dnia na dzień”. Stworzyliśmy też tygodnik „ Dolnośląska”. Robiliśmy wtedy wszystko na raz, pracując często znowu 24 godziny na dobę...
W marcu 1982 r. wpadłem ręce SB. Po miesiącu aresztu (prokurator wojskowy „nie znalazł wystarczających dowodów, że w stanie wojennym produkowałem, przetrzymałem i rozpowszechniałem wrogie materiały grożące interesom PRL”) zostałem wysłany do więzienia w Nysie, gdzie siedziałem do końca lipca 1982 r. jako internowany.

P.S.: Kiedy zakończył pan pracę w obiegu niezależnym?

Z.P.: Wyszedłem z więzienia, gdy wystąpiłem o wyjazd na stałe z kraju. Przez pół roku udawało się nam z żoną jednak nie wyjechać. Potem zaczęto grozić „konsekwencjami” mojemu teściowi. Nie mieliśmy pracy, byliśmy z żoną na jego utrzymaniu. Moja mama została usunięta z pracy z dnia na dzień zaraz po 13 grudnia, odchorowywała to latami. Tato już od czasu mojego „nielubienia” wojska został wysłany na bardzo skromną rentę, z której utrzymywał jeszcze moich dwóch młodszych braci.
Ostatniego dnia lutego 1983 r. wyjechaliśmy do Niemiec – z zamiarem dalszej podróży do Paryża, gdzie od początku stanu wojennego mocno działał Mirek Chojecki. Jednak o azyl musieliśmy wystąpić w Niemczech (pierwszym kraju, w którym znaleźliśmy się jako uchodźcy). I tam też zostaliśmy. Nigdy nie udało się nam dotrzeć do Paryża. Ale jedna z nitek pomocy dla podziemnej Solidarności z Paryża prowadziła przez nasze mieszkanie w Monachium.

(...)Na kolejnych wykładach prowadzonych przez prelegentów towarzystwa Kursów Naukowych, zrzeszającego - jak wiesz – ludzi o ogromnym znaczeniu dla intelektualnego życia kraju, ekscesy bojówkarzy powtarzają się i wzmagają; nie wiem, na ilu takich wykładach byłeś obecny - ostatnio dochodzi do kradzieży, bicia kobiet, nie mówiąc już o wykładowcach i studentach, z taką bojówkarską wprawą, że na wykładzie Jacka Kuronia 21 marca spowodowano dwa wstrząsy mózgu. Oczywiście nie wiem, co jeszcze się wydarzy do czasu, kiedy otrzymasz ten list.

Takie są dotykalne fakty, w których po części uczestni¬czyłeś osobiście, w których po części uczestniczyłem osobiście ja - tyle że nie spotkaliśmy się na jednym wykładzie. A prze¬cież mogliśmy się spotkać, my dwaj, znający się lat kilkanaście, od immatrykulacji, czyli inaczej mówiąc prawie całe świadome życie.

Coś nas u progu tego życia musiało łączyć, skorośmy się db dziś jeszcze nie rozdzielili, skoro obaj po maturze posta¬nowiliśmy wybrać tak nietypowy w naszym pokoleniu dla chłopców dobrze zapowiadających się, kierunek studiów jak pedagogika.

Była w tym wyborze jakaś chęć społecznego działania, był opty¬mizm pozwalający wierzyć, że działaniem można zmieniać i napra¬wiać świat. Co do mnie - Choć zmieniłem kierunek studiów, nie zmieniłem tych przekonań.

I oto dziś spotykamy się tak dosłownie po dwóch stronach barykady. Tyle, że jeszcze do siebie nie strzelamy. Na razie.
Czy jesteś całkiem pewien, że Twoja partia nie zacznie któregoś dnia do mnie strzelać za moje artykuły czy wykłady? Kiedy ta barykada między nami wyrosła? I dlaczego?

Zapisując się do PZPR zdawałeś sobie sprawę z zawartego w niej zła i nawet je eksponowałeś dialektycznie jako motyw swojego wstąpienia: chciałeś przyjąć rolę "przyzwoitego partyjnego”, a gdyby wszyscy przyzwoici ludzie... etc. Wywodziłeś, że przynależność do PZPR stwarza możliwości działania jakich nie ma poza tą organizacją i że te możliwości da się wykorzystać dla czynienia dobra»
Janek Walc

My, KOR-owcy, podejmowaliśmy niegdyś działania na rzecz celów, które stały się później celami Solidarności, w czasach, kiedy wylatywało się za to z pracy i spędzało raz po raz zwyczajowe 48 godzin w areszcie. Teraz nieustraszeni szermierze odnowy, dostawali dobrze płatne posady w regionach, służbowe samochody i sekretarki, przy czym, dla pikanterii, nasze kariery związkowe były hamowane przez to właśnie, co powinno je przyspieszać, czyli przez wcześniejsze zasługi.

Jak powszechnie wiadomo, jeszcze podczas gdańskich rokowań władza zajęła stanowisko, iż może się zgodzić na żądania MKS-u , ale jednocześnie cała siła propagandy zwrócona została przeciw tym, którzy współbudowali świadomość robotników, pozwalającą im owe żądania sformułować. Największą nienawiść propagandystów budził oczywiście Jacek Kuroń, autor historycznego wezwania "nie palcie komitetów, zakładajcie własne”.

Nie należało władzy drażnić, trzeba było postępować w ten sposób, aby nie utrud¬niać sytuacji, co sprowadzało się do tego,, że nie mogliśmy zajmować w Solidarności stanowisk, do których byliśmy przygotowani swoimi umiejętnościami i dotychczasową działalnością.

Najboleśniejsze było to, że działania władz, mające na celu utrudnianie doświadczonym działaczom opozycyjnym zajmowania istotnych miejsc w Solidarności, działania zresztą z punktu widzenia władz jak najbardziej celowe, natrafiały na niezwykle podatny grunt pośród tych, którzy do ruchu doszlusowali później, którzy szermierzami odnowy stali się wtedy dopiero, gdy stało się to i dozwolone. Atakowanie KOR-owców, odcinanie się od "opozycji" stwarzało im wygodną sytuację, w której nie musieli, ani przed sobą, ani przed nikim innym rozliczać się ze swojego przedsierpniowego milczenia, czy nawet współdziałania z władzami. Światli wydawało by się, ludzie godzili się z poglądem, że -owców nie powinno się dopuszczać do poważniejszych stanowisk w Związku, bo zachodzi podejrzenie, że zechcą tam realizować swoje "ambicje polityczne".

Nie wiem, co się tu stało, bo niby Solidarność odrzucała propagandowy język "Trybuny Ludu", ale jednocześnie dawała sobie wmawiać, że już lepiej się w towarzystwie przyznać do wenerycznej choroby, niż do politycznych ambicji.

I aż mi głupio powiedzieć, ze sam takich ambicji nigdy nie miałem – tak mi się przynajmniej wydaje, choć może to nieprawda, może mi tylko wmówiono, że mi się one nie należą.

Ale przecież mieliśmy przyjaciół, którzy je mieli i którym odmawiano do nich prawa.

Chociaż władza ustalała warunki tej odmowy – nikt, nawet po przeciwnej stronie, nie pytał, jakie one są, te słynne "ambicje polityczne KOR-owców". A przecież zarazem nikt nie był w stanie imputować nam rzucania nieodpowiedzialnych haseł, dążenia do odzyskania manu militari Lwowa i Wilna. Za to dla dobra publicznego proponowano nam, żebyśmy się do niej nie pchali, a wyjściem optymalnym byłoby oczywiście, gdybyśmy się poszli utopić.(…)

My, weterani dysydencji, wyciruchy aresztów w całym kraju, nie mogliśmy, patrząc na tych nowo kreowanych rycerzy odnowy, nie czuć bolesnej zadry, nie mogliśmy nie zadawać pytania: „a gdzieście byli, kiedy nas ścigano, bito i włó¬czono po komendach?”. I czasem dokładnie było wiadomo, gdzie, cza¬sem pamiętaliśmy szczegółowo, kiedy i w jakich okolicznościach pan X czy Y nie chciał podpisać jakiegoś apelu, odmówił pożyczenia samochodu, opublikował wredny tekst. Nowe, częstokroć płomie¬nne ich zaangażowanie wyglądało przede wszystkim trochę głupio: jeszcze widzieliśmy ich w rolach dawnych i nowe wyglądały jak przebranie. (…) Nie mówię tu o tych ludziach, – ale o naszym na nich patrzeniu.

Już wtedy zresztą było wiadomo, że tak patrzeć nie należy, że nie wolno i były liczne uzasadnienia, od ewangelicznych do pragmatycznych. Ale problem mimo wszystko istniał i nie przypadkiem w swojej publicystyce z jesieni 1980 roku cytowałem słowa Pierwszej Brygady gorzki wyrzut wobec tych, do których się niegdyś kołatało, tych, co mówili, żeśmy stumanieni, i nawoływałem, żeby błędu legionistów drugi raz nie powtarzać, starając się i samego siebie przekonać do takiej mądrej, ale z punktu widzenia emocjonalnego trudnej postawy, w konkluzji tego tekstu mówiłem, że przed sierpniem mieliśmy do czynienia z syste-mem, który porządnych ludzi czynił świniami, tym więc goręcej należy powitać okres nowy, który nawet z łobuzów będzie robił zwolenników wolności, demokracji i innych równie sympatycznych idei.(…)

Jest jakoś tak, że wychowani jesteśmy w tradycji wybaczania /niektórzy uważają, że to jedna z najważniejszych przyczyn polskich nieszczęść/ i aprioryczne odmówienie racji przeciwnikowi, niechęć do wmyślenia s w jego sytuację jest nie tylko nierycerska, ale nasz przeciwnik i nas przecież określa, przeto akty redukcji na nim dokonywane rykoszetem uderzają w nas samych. (...)

A więc przede wszystkim: do zamierzchłej przeszłości należą czasy, kiedy przedstawiciele władz PRL i ich adherenci mogli z jaką taką choćby skutecznością powoływać się na tradycje polskiej lewi¬cy, tradycje, w jakich notabene zostałem wychowany, tradycje wal¬ki o wolność, o prawa dla słabych i skrzywdzonych, te, które wyznaczają nazwiska Mickiewicza, Żeromskiego, Struga.
(…)
Mam intelektualny obowiązek zrozumienia, że może istnieć pewna ilość obywateli polskich, żywiących przekonanie, iż ostatnie 200 lat historii Polski dowodzi niemożliwości wygrania z Rosją i to bez względu na panujący w niej ład czy nieład ustrojowy. Jest to, jak powiedziałem, pogląd rozsądny, równie rozsądny zresztą, jak pogląd, że ostatnie 200 lat historii Rosji dowodzi, że nie ma ona z Polski wymiernego pożytku, ma natomiast wymierne kłopoty – ale oba te poglądy są w obu krajach, mówiąc enigmatycznie, po prostu niepopularne.

Opcja za podporządkowaniem się Rosji, tradycyjnie prawicowa zresztą, miewała na przestrzeni polskich dziejów wielu i różnych zwolenników i promotorów. Nie było jednak bodaj w dziejach kolejnych spadkobierców idei targowickiej pokolenia tak bezna¬dziejnie zrezygnowanego, jak obecne. Poprzednicy Bratnego coś za owo poddanie się Rosji chcieli osiągnąć, wierzyli, że przyniesie ono prywislanskiemu krajowi rozkwit gospodarczy, bo rosyj-skie rynki zbytu itd., wierzyli, że posłując do Dumy uzyska się rzeczywisty wpływ na politykę światowego imperium, że Polska z jej zachodnią, wyższą kulturą, będzie w stanie nad Rosją ostatecznie zapanować, powtórzyć grecki cud…(…)

Już nam niczego nie oferują poza nadzieją, że może uda się uniknąć wjazdu do Polski sowieckich czołgów, uniknąć powtórzenia rzezi, wywózek na Sybir, inkorporacji do imperium i totalnej sowietyzacji. Nie chcemy tego słuchać, my, spadkobiercy Jagiellonów, Batorego, Mickiewicza. Mówimy na to – zdrada. A przecież, jeżeli rozumować uczciwie, nie sposób w pełni odrzucić racji targowiczan. Zastanawiam się czasem, czy tym, co ich od nas odróżnia nie jest po prostu pesymizm, brak wiary w to, że może się jeszcze w tym kraju wydarzyć kiedyś coś dobrego.

Owa wiara właśnie, opozycja między pesymizmem i optymizmem, to zagadnienie niezwykle znaczące dla rozumienia współczesnej Polski.
W czasach KOR-owskich mówiliśmy, że optymiści są w naszym środowisku, a pesymiści należą do partii.

Jest w tej opozycji coś ważnego, tym bardziej, że pesymizm choć tak dla nich dzisiaj charakterystyczny, nie jest przecież bynajmniej grzechem pierworodnym polskich komunistów, przeciwnie, siłą kreacyjną tej partii był optymizm właśnie, może naiwny bardzo, może nieuzasadniony i prymitywny, ale to on był najważniejszą przesłanką zdobycia przez nich władzy, którą do dziś utrzymują.

Mnóstwo Kainów jest pośród nas.
Ależ o Panie! oni niewinni Choć przyszłość nasza cofnęli, Inni szatani byli tam czynni;
O! rękę karaj, nie ślepy miecz!
Kornel Ujejski
W dniach 26 lipca i 4 sierpnia odbywał się w Radzyniu Podlaskim proces sierżanta MO, Eugeniusza Michalskiego, oskarżonego o pobicie na posterunku, podczas pełnienia służby, dwu osób - Krystyny Toczko i Jana Jastrzębskiego. Oba wypadki miały miejsce jesienią ub.r. i w obydwu doszło do ciężkich uszkodzeń ciała. Krystyna Toczko opuściła posterunek ze złamaną kopnięciem kością ogonową, Jan Jastrzębski z odbitymi pałką nerkami, co spowodowało krwiomocz i doprowadziło do konieczności leczenia szpitalnego.

Oboje poszkodowani złożyli stosowne skargi w miejscowej prokuraturze, która po upływie kilku miesięcy zdecydowała się na wniesienie aktu oskarżenia. Oskarżony milicjant nie przyznał się do winy ani podczas śledztwa, ani przed sądem, jednak po przesłuchaniu ok. 20 świadków skazany został na kary po półtora roku za każdy czyn, łącznie jednak również półtora roku i 6.000 zł. grzyw oraz koszta sądowe. Wykonanie kary sąd postanowił zawiesić na okres dwu lat ze względu na dotychczasową niekaralność oskarżonego. Wyrok jest nieprawomocny. I podlega zaskarżeniu.
Obserwacja tego procesu budzi poważne refleksje - przede wszystkim interesującym novum jest sam fakt wniesienia przez prokuraturę oskarżenia przeciw milicjantom, do tej pory bowiem składane przez pobitych skargi nie prowadziły do wniesienia aktu oskarżenia. I oto wreszcie gdzieś sprawiedliwości stało się zadość.

Oczywiście można dyskutować nad wysokością wymierzonej skazanemu kary, rażąco niższej od kary jakie za takie same przestępstwa ponoszą ludzie nie chronieni milicyjnym immunitetem ważne, że i prokuratura i sąd pokonały wreszcie warunkowy odruch chowania pod siebie każdej sprawy, w której przestępcą jest człowiek w stalowoniebieskim mundurze.

Czy stało się tak dlatego, ze sierżant Michalski przekroczył swoim zachowaniem przyjęte w jego środowisku granice brutalności? Wszystko zależy oczywiście od punktu widzenia, ale z perspektywy Białej Księgi udowodnione mu pobicia nie były szczególnie brutalne. Ot, szara milicyjna codzienność. Oczywiście z takiej perspektywy patrzeć nie wolno. Michalski, podoficer dyżurny Komendy MO w Radzyniu Podlaskim, kopniakiem postanowił uwolnić się od natarczywości czterdziestokilkuletniej kobiety, matki zatrzymanego poprzedniego dnia chłopaka, która przybywszy na posterunek przyniosła synowi śniadanie i domagała się widzenia z nim. Sierżant nie umiał rozwiązać tej sprawy inaczej niż podkutym służbowym butem.

Przez Jastrzębskiego sierżant również poczuł się sprowokowany: podczas gdy pełnił dyżur na posterunku w niedzielne przedpołudnie, do drzwi jego prywatnego mieszkania zapukali – jak sam mówi – Jehowi. Małżonka nie wpuściła ich, ale zatelefonował do męża. Sierżant, chociaż był sam na służbie, zostawił posterunek i pobiegł interweniować. Złapał groźnego przestępce Jastrzębskiego w sąsiednim mieszkaniu, gdzie ten – jak zeznał – w oparciu o Pismo Święte głosił Dobrą Nowinę jako praktyk swojej religii.

Sierżant doprowadził więc /zresztą z pewnymi oporami/ Jastrzębskiego na posterunek z pomocą sąsiada, pięćdziesięcioletniego emeryta MO, wyjął z pancernej szafy służbową pałkę i zabrał się do nawracania innowiercy. Bił aż się zmęczył a następnie zawiadomił o pojmaniu groźnego przestępcy komórkę Służby Bezpieczeństwa /czy jakby powiedziała Anna Kłodzińska, kontrwywiadu/ w Komendzie Wojewódzkiej w Białej Podlaskiej, która następnego dnia rano przysłała swojego agenta dla przesłuchania ujętego zbira.

Sierżant po dziś dzień nie rozumie, jak to się stało, że stanął przed sądem i przeżywa to głęboko i dramatycznie. Głos mu się łamał na sali sądowej kiedy mówił o tym, że jego stróża porządku i sprawiedliwości postawiono przed sądem jak jakiego chuligana z ulicy, jego, który dbał zawsze o to, by jak najsumienniej wypełniać rozkazy i zarządzenia swoich przełożonych. On zna zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 26/74 o użyciu pałki służbowej, które zaleca aby w m i a r ę m o ż n o ś c i nie narazić człowieka na rozstrój zdrowia, ale nie rozumie, po co te lekarskie obdukcje - przecież jeśli się bije, to nie sposób, żeby nie było śladów...

Według najgłębszego przekonania sierżanta Michalskiego zarówno Krystyna Toczko jak Jan Jastrzębski to ludzie zagrażający porządkowi społecznemu i utrudniający funkcjonowanie władzy i za nią właśnie sierżant się ujął, a jeżeli był przy tym brutalny, świadczy to tylko, jak głęboko dotyka go wewnętrznie każdy przejaw naruszenia porządku społecznego.

Sierżant ma powody, aby uważać się i zapewne się uważać się i zapewne się uważa za wzorowego współczesnego Polaka :czterdziestolatek, żonaty, dwoje dzieci, chłopskie pochodzenie, członek PZPR, 6 i pół na rękę, świetna opinia w pracy - i nagle pod sąd, jak jakiego chuligana z ulicy... Te opinię o sierżancie podzielają najpewniej i jego przełożeni, skoro od dnia ogłoszenia wyroku mimo wszczęcia śledztwa i wniesienia aktu oskarżenia nie został zawieszony w czynnościach służbowych ( czy zawieszono go po wyroku – nie wiadomo).

Oskarżonemu, który do końca nie zrozumiał ani nie zaakceptował faktu stanięcia przed sądem w tym charakterze, bronic się było bardzo trudno. Obrał więc najłatwiejsza linię obrony i jak mówią fachowcy „poszedł w zaparte” to znaczy twierdził, że Jastrzębskiego na posterunku w ogóle nie bił, a najwyżej trochę szarpał podczas doprowadzania, bowiem Jastrzębski stawiał bierny opór w trakcie tej szarpaniny doprowadzony mógł się przewrócić na but sierżanta. Jeżeli chodzi o Krystynę Toczko, to bynajmniej jej nie kopnął ani nie uderzył, a złamanie kości ogonowej powstało zapewne w ten sposób, że pokrzywdzona na posterunku raz po raz nerwowo siadała i wstawała tak długo, aż sobie ową krzywdę zrobiła.
Tłumaczenie to, podobnie jak zaznania kilkunastu kolegów-milicjantów oskarżonego, pragnących mu pomóc, bardziej przypominają dowcipy z milicyjnej serii niż zeznania funkcjonariuszy publicznych przed sądem i charakterystyczne, że właśnie na rażących sprzecznościach, kłamstwach i nieprawdopodobieństwach zawartych w wyjaśnieniach świadków obrony sąd oparł swój wyrok skazujący.

W końcowym przemówieniu prokurator jednoznacznie odpowiedział na postawione przeze mnie na wstępie tego komentarza pytanie o przyczynę wszczęcia procesu przeciwko sierżantowi Michalskiemu, oto Michalski bije, a społeczeństwo mówi, że bije milicja. Takie fakty - tu wspaniała freudowska pomyłka prokuratora - nie powinny ujrzeć światła dziennego. Sąd w ustnym uzasadnieniu wyroku podzielił stanowisko prokuratora i podkreślił ponadto, że postępowanie sierżanta Michalskiego godzi w autorytet wymiaru sprawiedliwości, rzuca cień nie tylko na szaroniebieski mundur, ale i na czarną togą, i dlatego musi on zostać skazany.

Oto więc wyrok swój zawdzięcza Michalski nie normom prawnym, nie poczuciu sprawiedliwości prokuratora czy sędziego, nie wyjątkowej brutalności swojego postępowania, ale głosowi opinii publicznej, który nareszcie w Polsce stał się słyszalny.

Być może wyrok wydany na Michalskiego jest precedensowy, być może będzie się teraz karać milicjantów za bicie ludzi bez wyraźnego rozkazu i dobrze, jeżeli tak się stanie. Ale przecież jednocześnie trzeba mieć świadomość, że wyrok jest dla Michalskiego niesprawiedliwy. Tak, niesprawiedliwy, kolejne, konieczne dla społecznego interesu wyroki w analogicznych sprawach będą również niesprawiedliwe i dlatego nie powinny wzbudzać zadowolenia.

Wyrok sprawiedliwy to taki, który sam skazany rozumie i akceptuje, którego może się spodziewać w momencie popełniania czynu sprzecznego z uznanym powszechnie /w tym i przez sprawcę/ porządkiem społecznym. I dlatego nawet złodziej recydywista, który o sądzie, prokuraturze i milicji mówi samymi przekleństwami, wie doskonale, ile się za dany skok należy i wkalkulowuje weń ewentualny wyrok jako ryzyko zawodowe. Nie jest tak bynajmniej z sierżantem Michalskim, który uważa, że postępował jak tysiące jego kolegów, cieszących się bezwzględną wolnością i szacunkiem przełożonych, a jestem przekonany, że gdyby przeczytał Białą Księgę i inne dokumenty KOR-u, np. te, które obrazowały pacyfikację w Ursusie czy w Radomiu, uznałby się za człowieka wyjątkowo łagodnego.

Sprawa sierżanta Michalskiego pokazuje, jak długa i trudna jest droga od anarchii do sprawiedliwości.

Nie było chyba jeszcze w Polsce człowieka, którego by tyle milionów ludzi słuchało z równą uwagą, zawisając mu spojrzeniem na wargach jak to się dawniej mówiło.
I on był chyba tego świadom, chyba wiedział, że mówi do nas wszystkich.

A teraz właściwie nie wiemy, co mówił i nawet jeśli ktoś puści to sobie jeszcze raz z magnetofonu – też właściwie nic nie wie. Bo oto słyszeliśmy człowieka, który deklarował gotowość oddania swojego młodego życia za Polską nierozdzieraną konfliktami, który kiedyś, in articulo mortis, słabnącą dłonią napisał na kartce swoją ostatnią wolę: aby jego dzieci wychować na dobrych Polaków-komunistów, człowieka, który w obliczu szubienicy wspomni jedno tylko nazwisko z naszej historii – nazwisko Józefa Wybickiego!

Do kogo mówiłeś, kapitanie? Nie do mnie przecież, chociaż słuchałem cię z uwagą, jaka należy się człowiekowi, któremu stryczek wisi nad głową. Mówiłeś przecież z żarliwością, z jaką nie można chyba mówić w pustkę. Nie rozumiem. Kiedy ty, krew z krwi i kość z kości ubectwa chcesz, aby twoje dzieci wychować na dobrych Polaków-komunistów – co masz właściwie na myśli, ty, na którego rękach jest krew, ty, syn człowieka, który był wysokim funkcjonariuszem UB w czasach, kiedy krew lała się codziennie, czego ty chcesz dla tych swoich dzieci.

Czy to wszystko widzieliśmy naprawdę, słyszeli na własne uszy? Czy to w ogóle możliwe? Czy ubecy od Łaby po Władywostok będą chodzić ze znaczkiem przedstawiającym kapitana i ustawiać jego zdjęcie tam, gdzie my ustawiamy zdjęcia drogich nam ludzi? Czy to jest jeszcze możliwe? Co ty właściwie zrobiłeś, kapitanie?
Już nawet nie na tej szosie, pod osłoną nocy, ale w biały dzień, na sali sądowej, w świetle telewizyjnych jupiterów?

Stanąłeś przed, tym sądem i przed naszymi oczyma jako bezpartyjny szeregowiec, bo usunięto cię z partii i zdarto oficers­kie szlify, ale przecież całym swoim zachowaniem umiałeś pokazać, że tak na śmierć, która ci przecież zaglądała w oczy, gotować się potrafi oficer-komunista.

Umiałeś pokazać, że jeśli się jest naprawdę oficerem SB, jeśli się jest naprawdę komunistą, czyjeś tam decyzje o odbieraniu legitymacji czy łamaniu nad głową pałki służbowej /bo w twoim wypadku mówienie o łamaniu szpady byłoby i anachroniczne i niestosowne/ – nie są w stanie zmienić istoty rzeczy.

I właśnie ty najlepiej ze wszystkich umiałeś nam pokazać, co to znaczy być ubekiem-komunistą. A wielu ludzi, i w Polsce i na świecie miało o tobie fałszywe wyobrażenie, które jednak umiałeś zmienić. Tyle było tych niepotrzebnych niejasności, na przykład z humanizmem socjalistycznym. Licealiści mordowali się nad nim w swoich wypracowaniach, czasem czytało się o nim w gazetach – a ciągle nie było jasne, o co właściwie chodzi. Teraz wiemy: humanizmem socjalistycznym kieruje się Służba Bezpieczeństwa, to nasze Minis­terstwo Miłości, nie zapominające o spieszczeniach nawet w naj­trudniejszej sytuacji, więc czuję się weselej, kiedy wiem, że jeśli będą mi coś przywiązywać do nóg, nie będą to w żadnym wy­padku kamienie, ale raczej kamulki.

Ale czy rzeczywiście jeszcze będzie komuś się chciało? Kiedy słuchałem twoich dramatycznych słów, odnosiłem wrażenie, że i ty w to wątpisz, że z tobą, chowanym od maleńkości na najlepszych wzorach, z tobą, nad którego kołyską wisiało zapewne zdjęcie Feliksa Edmundowicza, dumy polskiego ruchu rewolucyjnego, którego pomnika w dzień i w nocy pilnować musi kilku milicjantów, jego ręce nie przybrały naturalnego czerwonego koloru – z tobą odchodzi epoka, jakże brzemienna dla naszego samopoznania.

Tyle już było procesów, w których oskarżano komunistów o naj­cięższe zbrodnie, w których stawali oni w obliczu śmierci. Nie wiem na ile dokładnie, ale przecież musiałeś znać te historie – reportaż spod szubienicy Fučika, proces Dymitrowa czy Rosenber­gów – a teraz wreszcie twój proces ważny, wielki, historyczny i chyba ostatni przed tym wielkim procesem komunistów, który dziś trzeba umownie nazywać norymberskim, bo nie wiadomo, czy odbędzie się w Twerze, Kijowie, Nowogrodzie czy jeszcze gdzieś indziej.

Nie zauważyłeś, że ta epoka, czasy świetności takich jak ty, to już przeszłość, Myślałeś, że zdołasz powtórzyć heroiczną młodość twojego ojca, zrealizować jego sen o pale /znów szpada byłaby nie na miejscu/ – i przyszło ci za to zapłacić dwudziestopięcioletnim wyrokiem. Zawsze myślę z bólem o dinozaurach, o tym strasznym momencie, kiedy ginęły nie umiejąc się przystosować do zmieniającego się świata. Może inaczej po prostu być nie mogło, może takie są nieubłagane prawa przyrody czy historii, ale z dru­giej strony, jeśli myśleć o tych spośród nich, które chytrze kom­binowały, aby zawczasu wykształcić sobie jakieś płucotchawki, czy jak to się tam jeszcze nazywało – trudno się oprzeć pewnemu niesmakowi – przecież te chytrzejsze dinozaury popełniały rodzaj dezercji, która nie przystoi oficerowi.

Ile się tego przez ostatnie lata naoglądałeś! Próbuję to sobie odtworzyć i zrozumieć, ale trudno sytemu pojąć głodnego, związanemu od zawsze z ideami zyskującymi z dnia na dzień coraz to nowych zwolenników, wyobrazić sobie sytuację człowieka bro­niącego sprawy przegranej, skazanej na niepowodzenie, człowieka, którego chlebem codziennym jest przypatrywanie się kolejnym zdra­dom kolejnych towarzyszy, przechodzących do obozu coraz silniejszego przeciwnika. Kiedy się żyje w poczuciu własnej racji, zwłaszcza racji historycznej, nawet trudno sobie wyobrazić strach tych, którzy żyją w poczuciu, że za nimi nie stoi nic, że otacza­jący świat zagraża ich istnieniu, Twoje życie, kapitanie, wasze życie, było po prostu kosz­marem.

Kiedy słuchałem, jak twoi koledzy opowiadali przed sądem, że wszystkie swoje ważniejsze notatki muszą niemal natychmiast po sporządzeniu wrzucać do maszyny tnącej, aby nie dostały się w ręce przeciwnika, który – jak się okazało – nieskrępowanie bu­szuje po biurkach nawet w samym Ministerstwie Miłości, o czym tak przejmująco opowiadał twój dyrektor, generał Płatek, który na własnym biurku nie może trzymać ważniejszych informacji, żeby mu nie wykradli, kiedy się patrzy na te wszystkie kraty, za którymi musicie się chować, kiedy się widzi, w ile sprzętu do samoobrony trzeba wyposażyć tych biednych chłopców z ZOMO, zanim zaryzykuje się wypuszczenie ich z bezpiecznych koszar w miejsce, gdzie mogliby się zetknąć z groźnymi tubylcami – ogar­nia człowieka bezbrzeżne współczucie.

Mówiłeś o tym swoim ciężkim życiu, o służbie w świątek i piątek, zarwanych nocach, braku czasu dla żony i dzieci. I cały ten twój trud zmarnowano. Jak się musiałeś czuć, kiedy zaharowawszy się jak dziki osioł najpierw przy kompletowaniu, a później wnoszeniu na któreś tam piętro na ulicy Chłodnej tej całej amu­nicji, granatów, papierów – zobaczyłeś jak taki excusez le mot – Kiszczak jednym pociągnięciem pióra przekreśla cały twój finezyj­ny przecież plan zapuszkowania tego cholernego klechy.

A już przecież miałeś nadzieję, że się to wszystko odwróci, kiedy w grudniową noc resort brał odwet za wszystkie swoje upoko­rzenia. Ale też to ty właśnie, jako jeden z pierwszych zrozumia­łeś, że to tylko pozory, miny, że prawdziwego komunizmu z tego nie będzie. To przecież ty upominałeś się wtedy, aby przy pomocy czołgów i reszty tego całego bezsensownie pętającego się tam i sam sprzętu sprowadzić klechów na miejsce, jakie należy się im w prawdziwie komunistycznym państwie. Kiedy tego nie zrobiono, było już dla ciebie jasne że to drôle de guerre, a nie Blitzkrieg, że tak się wojen nie wygrywa.
Ileż to razy opisywano tragedię, która stała się twoim udziałem, tragedię prawdziwego mężczyzny, którego dłoń zaciska się na rękojeści broni, a rozkaz nie przychodzi, bo los uczynił twoim najwyższym wodzem chuchrowatą kukłę o ciepłych, spoconych rękach, która gorsetem i uniformem żałośnie próbuje pozorować męskość, a cofa się przed każdą godną mężczyzny decyzją. Owszem: słowa; taki mięczak potrafi dużo gadać, umie być mocny w pysku, ale jego słowa nie mają prawdziwego znaczenia – może gotować przeciwnikowi krwawą łaźnię, a gdy przychodzi co do czego, okazuje się, że to po prostu Stefek Burczymucha.

Z tego wielkiego strachu, który już niemal stanowi tej kukły istotę, bo wszystko zostało mu podporządkowane, będzie krok po kroku ustępować przed każdą groźbą, cofać się przed zapo­wiedzią strajku, pozwalać klechom hulać jak zechcą i budować co i gdzie im się zamarzy, wypuszczać na wolność połapanych przez ciebie i twoich kolegów najniebezpieczniejszych wrogów... Mówiłeś, że nie mogłeś zachować spokoju, kiedy na to patrzyłeś i trudno cię nie zrozumieć.

Chciałeś tą kukłą, tym Stefkiem Burczymuchą wstrząsnąć, zmusić go, by zachował się jak mężczyzna, dając po prostu przyk­ład – cóż, ledwie wprowadziłeś kraj na drogę, która mogłaby wieść do komunizmu, on z pełną gębą frazesów poszedł w przeciwną stronę; zdecydował się przeprowadzić ten proces, który, jakeśmy już sobie powiedzieli, jest chyba ostatnim. Widzisz, kapitanie, to zawsze takie trudne dla mężczyzny zrozumieć, że ktoś inny nim nie jest i być nie może, i nie dasz rady siłą go do tego zmusić.
Nic z tego nie będzie.

On się może tylko pocić, podglądając cię na monitorze, ale już nic się nie nauczy, a szkód, których narobił, nie da się już naprawić. Kiedy tak popiskuje, zaszywszy się w swoją mysią dziurę, nawet jeśli stara się to robić grubym głosem, jest najwyżej żałosny. Kiedy patrzy na twoją heroiczną postawę, bywa, że go na chwilę ruszy sumienie, zadzwoni do sędziego Kujawy i każe urugnąć tych cholernych korowskich adwokatów, albo każe prokuratoro­wi Pietrasińskiemu nawrzucać klechom tak, żeby się nawet księdzu Skardze dostało – ale zawsze będzie to tylko mysi pisk.

A ty zostałeś sam. Ty, ostatni komunista.
Nic już nie poradzisz, twoje dzieci komunistami nie będą. To się już w Polsce skończyło i już nikt nie ma siły w to wierzyć. Gdzie te czasy, kiedy prawdą były słowa poety, że partia to ręka milionopalca w jedną miażdżącą pięść zaciśnięta, dzisiaj potrafi ona tylko jak śmiertel­nie przerażony skorpion zwrócić swoje żądło przeciwko tobie, ostatniemu komuniście. Tak to jest, kapitanie, schodzisz ostatni. Nie został tam już żaden komunista, ot, tylko trochę szczurów, które zawczasu nie opuściły okrętu, a które jeszcze pokażą nie­jedną swoją szczurzą sztuczkę. Już zszedłeś. Żegnaj – ze swojej wyspy, na której niespodziewanie wylądowałeś, będziesz teraz pa­trzeć na klęskę ostateczną, patrzeć jak twój statek bez załogi, sternika i ładunku będzie powoli tonął, aż fale zamkną się nad nim.

Ale ty na zawsze pozostaniesz w mojej pamięci, a ja pozos­tanę twoim dłużnikiem, bo pozwoliłeś mi zobaczyć to wszystko, czego bym bez twojej pomocy pewnie nie dojrzał i za to dziękuję ci, kapitanie.

podpisane: Jan Biuletyn

2 maja w Kuźnicy Białostockiej doszło do incydentu, w wyniku którego jeden człowiek został pobity i nadal przybywa w szpitalu, a cały skład osobowy miejscowego posterunku MO (4 funkcjonariuszy) odsunięty został od pełnienia dotychczasowych obowiązków. 3 funkcjonariusze zostali zawieszeni w czynnościach służbowych, nie mają prawa nosić munduru i pobierają połowę zasadniczego uposażenia, czwarty zaś, ich komendant, został przeniesiony gdzie indziej. Prokuratura prowadzi postępowanie karne, a komenda wojewódzka MO równolegle postępowanie dyscyplinarne w celu wyjaśnienia wszystkich okoliczności zajścia i wyciągnięcia konsekwencji wobec winnych.
Wygląda, jakby wszystko było w porządku: pobity otrzymał pomoc lekarską, bijący są na najlepszej drodze do otrzymania zgodnych z prawem wyroków. Musi się od czasu do czasu we współczesnym społeczeństwie zdarzać tego rodzaju awantura i po to istnieją odpowiednie instytucje, aby się takimi sprawami zajmować.

Incydent w Kuźnicy Białostockiej nie był sam przez się szczególnie poważny, rozwiązany został dość szybko i w sumie tak, jak być rozwiązany powinien, jeśli więc warto się nim dzisiaj zajmować, to dla pokazania dróg, które do tego happy-endu prowadziły, dróg, dla których określenie "pokrętne" jest eufemizmem.

Zanim powołane do tego instytucje wzięły się serio do wyjaśniania całej sprawy musiało dojść do ogłoszenia gotowości strajkowej w regionie, przyjazdu delegata KKP i nocnych rokowań MKZ-u z przedstawicielami Komendy Wojewódzkiej MO, przy czym pułkowników rokowało trzech, a niższych szarż po prostu nie liczyłem.

Jak do tego absurdu doszło? Jeżeli - jak chce pierwotną wersja milicyjna - nietrzeźwy obywatel Kowalewski zaczepił i zaczął lżyć publicznie st. sierżanta Wiśniewskiego, to dlaczego st. sierżant Wiśniewski, mając do pomocy sierżanta sztabowego Borodzicza i plut. Jałoszewskiego nie umiał tego incydentu rozwiązać? Jeżeli sierżanci, na dodatek starsi i sztabowi, a więc funkcjonariusze awansowani na najwyższe stopnie podoficerskie, mając do pomocy plutonowego, nie umieją poradzić sobie z jednym nietrzeźwym, rozrabiającym inwalidą, to trzeba postawić brutalne pytanie: na czym polegają ich kwalifikacje zawodowe? Co umieją? Za co biorą pieniądze? Kto i na jakiej podstawie awansował ich na wysokie stopnie podoficerskie? Kto ich szkolił i czego uczył? I w moim przekonaniu są to pytania ze społecznego punktu widzenia ważniejsze, niż pytania zmierzające do ustalenia dokładnego przebiegu zajścia, co jest po prostu oczywistym obowiązkiem powołanych do tego organów.
I musimy również postawić pytanie o to, dlaczego tłum mieszkańców pogranicznego miasteczka wyległ na ulicę i solidaryzował się raczej z Kowalewskim niż ze stróżami porządku. Miejscowy organ, "Gazeta Współczesna” zbeształa obywateli Kuźnicy Białostockiej, że wyszli na ulicę zamiast oglądać w TV mecz Polska-NRD. Oto na ulicy ktoś wzywa pomocy, gdy w telewizji pokazują mecz, Postawmy pytanie: co należy sądzić o instytucji, która w takiej sytuacji poleca nie oddalać się od telewizora?

St. sierżant Wiśniewski potraktował Kowalewskiego pałka służbową i służbowym gazem i osiągnął efekt połowiczny: Kowalewskiemu „odjęło nogi”, leżał przed posterunkiem, czołgał się wokół niego, rzucał w budynek kawałkami pokruszonego betonu i krzyczał. Ten krzyk to były i wyzwiska w stosunku do funkcjonariuszy i apele do gromadzącego się tłumu, aby nie pozwolił milicjantom wciągnąć Kowalewskiego do wnętrza posterunku, i wreszcie prośby o wezwanie lekarza. Właśnie wtedy zgodnie z harmonogramem służby powinna była nastąpić zmiana dyżurnego i st. sierżanta Wiśniewskiego zluzować miał sierżant sztabowy Borodzicz.

Sierżant sztabowy Borodzicz nie spóźnił się do pracy. Objął służbę używając przeciw leżącemu Kowalewskiemu miotacza gazu. Kowalewski nie chciał zamilknąć. Nie wiadomo, w jakim stopniu obrażenia odniesione przez Kowalewskiego związane były w brutalnością milicjantów, w jakim zaś wynikały z wątłego zdrowia ( Kowalewski doznał przez paru miesiącami urazu głowy przy budowie Huty Katowice, dłuższy czas przebywał w szpitalu i o tym wszystkim wiedział znający go osobiście sierżant Wiśniewski). W każdym razie pogotowie wezwane zostało przez kogoś z otaczającego posterunek tłumu. I tu trzeba zadać pytanie kolejne: jakie okoliczności byłyby w stanie skłonić st. sierżanta Wiśniewskiego i sierżanta sztabowego Borodzicza do wezwania pogotowia?

Przybyły z Sokółki lekarz pogotowia, dr Branicki, poinformowany został przez funkcjonariuszy, że Kowalewski upił się i rozrabia. Nie zbadawszy lezącego dr. Branicki odjechał. Pytań nie sformułuję.

Nie potrafię powiedzieć, w którym momencie włączył się do akcji plutonowy Jałoszewski, nie mający zresztą tego dnia służby. Wiadomo, że wraz z Wiśniewskim jeździł samochodem do rodziny Kowalewskiego próbując ją bezskutecznie namówić do zabrania poturbowanego, że również bezskutecznie próbował związać Kowalewskiego sznurkiem, i że wreszcie, sfrustrowany nieskutecznością swoich działań zostawił leżącego pod posterunkiem Kowalewskiego i poszedł sobie. Pojawił się i nieobecny na początku zajścia, przebywający wówczas poza Kuźnicą komendant posterunku starszy sierżant sztabowy Gawrysiuk.

Właśnie Kowalewski po raz kolejny krzyczał, żeby sprowadzić lekarza, kiedy z tłumu wychynął komendant w cywilu i odezwał się w te słowa: „jestem lekarze, ja cie wyleczę.” Interpretacja tego oświadczenia zajęła wiele godzin podczas rokowań pomiędzy białostockim MKZ-tem a Komendą Wojewódzką MO, ponieważ zdania stron były zupełnie rozbieżne. Pułkownicy z KW MO Rogalewski, Kustra i Kruszniewski wyrażali nieugięte przekonanie, że komendant Gawrysiuk swoją deklaracją wyszedł naprzeciw żądaniom poszkodowanego Kowalewskiego, że usiłował go udobruchać i uspokoić. Na zapytanie, czy milicjant przedstawiający się jako lekarz narusza jakieś przepisy, pułkownicy z pełnym przekonaniem odpowiadali przecząco. Na sformułowane przez delegata KPP Eligiusza Naszkowskiego czy lekarz przestawiający się jako milicjant byłby ich zdaniem w porządku, pułkownicy nie udzielili odpowiedzi.

Roli komendanta Gawrysiuka w kuźnickim incydencie podczas wspomnianych rokowań 14 maja nie ustalono. Okazało się, że w ciągu 12 dni, jakie od incydentu upłynęły, ani prowadząca śledztwo prokuratura, ani prowadząca dochodzenie milicja komendanta Gawrysiuka nie przesłuchały, chociaż zgromadzono w sprawie akta liczące ok. 100 stron. Więcej: sprawujący bezpośredni nadzór nad śledztwem z ramienia KW MO Naczelnik Wydziału Kadr, ppłk Kruszniewski oświadcza, iż nie potrafi scharakteryzować udziału Gawrysiuka w zajściu, ponieważ nie podkreślał w aktach fragmentów tyczących tego zagadnienia. Jeżeli nadzorującego śledztwo pułkownika nie zainteresowało ustalenie przebiegu zajścia, będącego owego śledztwa przedmiotem, trzeba sformułować pytanie następne: do czego tak prowadzone śledztwo miało prowadzić? Jakie ważne informacje mieściły się na 100 stronach akt?
Białostocki pułkownik milicji nie musi być komisarzem Maigret, ale powinien pracować w taki sposób, aby w mieście uważano, że stara się wyświetlić prawdę. Tymczasem ludzie w Białymstoku mają ciągle w pamięci zaginięcie w niewyjaśnionych okolicznościach, jeszcze ubiegłej jesieni, działacza Solidarności p. Zagierskiego, którego poszukiwał latający nad miastem helikopter. Może są to jakieś nowe metody pracy milicji, których zapomniano spopularyzować, dość, że helikopterowe loty nad miastem wiele osób odbierało jako robienie huku zamiast podjęcia działań mniej może malowniczych, ale bardziej skutecznych.

Trwa w Białymstoku śledztwo w sprawie Zbigniewa Simoniuka, podpalonego przez nieznanych sprawców. Nieznani sprawcy podpalili również w ostatnich dniach marca, a więc w okresie bydgoskich napięć, mieszkanie pełnomocnika Simoniuka, mec. Niemotki i ówczesnego przewodniczącego MKZ, Gołębiewskiego. Również nieznani do tej pory sprawcy porwali Simoniuka w połowie kwietnia i znęcali się nad nim: dusili, przypalali papierosami, stosowali oszałamiające środki farmakologiczne etc.

Simoniuk zeznał, że podpalili go ludzie w milicyjnych mundurach, a bezpośrednio przed podpaleniem był przez patrol milicyjny legitymowany, zabrano mu też jakieś publikacje związkowe. Simoniuk podał rysopis jednego z legitymujących: ok 20-letni, gładko wygolony blondyn. Urządzono konfrontację, na której przedstawiono Simoniukowi ok. 30 wąsatych, ciemnowłosych funkcjonariuszy w wieku od 40 lat wzwyż. Pytanie: dlaczego Simoniuk nie rozpoznał legitymującego go milicjanta?

Simoniuk zeznał również, że jeden z tych, którzy go podpalali, był w milicyjnej kurtce a nie w płaszczu. Od dyżurnego komendy dowiedziano się, że tego dnia tylko dwu funkcjonariuszy miało na sobie takie kurtki, Jeden z nich, plutonowy G. został przesłuchany prze prokuratora w obecności pełnomocnika Simoniuka, mec. Niemotki. W relacji mecenasa przesłuchanie miało przebieg następujący:

Prokurator: Plutonowy G. jak byliście ubrany na służbie takiego a takiego dnia?
Plutonowy G.” byłem w płaszczu służbowym.
Prokurator: Dziękuję, jesteście wolni.
Adwokat: Mam pytanie do świadka. Jak wyjaśnicie twwierdzenie dyżurnego, że byliście w kurtce?
Plutonowy G.: Nie mogłem być w kurtce, bo kurtka była w pralni.
Prokurator: Dziękuję, jesteście wolni.
Adwokat: Mam pytanie: Na jakiej ulicy znajduje się pralnia?
Plutonowy G.: Na Wasilkowskiej.
Prokurator: Dziękuję, jesteście wolni.
Adwokat: Plutonowy G., zostańcie tu u prokuratora, ja wrócę za pół godziny.
(po przerwie)
Adwokat: Udałem się do wskazanej pralni i ustaliłem, że od pól roku nie przyjmowano tam żądnej milicyjnej kurtki. Dodatkowo wyjaśniam ,że kurtka nie mogła być tam prana bez kwitu, ponieważ jest to tylko punkt odbioru odzieży od klientów, samo pranie zaś odbywa się gdzie indziej. Personel skarży się, że nawet spodni męża nie jest w stanie uprać bez kwitu. Plutonowy G. , co ma pan w tej sprawie do powiedzenia?
Plutonowy G,: (milczy)
Adwokat: Plutonowy G,. gdzie jest pańska kurtka?
Plutonowy G. : U mnie w domu.
Prokurator: Dziękuję, jesteście wolni.
Adwokat: Żądam udania się do mieszkania plutonowego G. i pobrania kurtki jako dowodu w sprawie, celem przeprowadzenia ekspertyzy.
Prokurator: Musze poprosić o zgodę Prokuratora Wojewódzkiego. (Prokurator Wojewódzki po zastanowieniu zgadza się.)
(Pod drzwiami mieszkania plutonowego G.)Plutonowy G. : Nie mam klucza.
Prokurator: Dziękuję, jesteście wolni. Kurtkę przyniesiecie mi przy okazji.
Adwokat: Ja tu zaczekam do skutku.
Prokurator: To i ja zaczekam.
Żona plutonowego G. (Zjawia się z kluczem).

Ekspertyza wykazała, że kurtka nigdy nie była prana. Znaleziono na niej natomiast włos króliczy. Krytycznego dnia Simoniuk miał na sobie króliczą czapkę. Kolejne ekspertyzy wykazały, że włos ma taką strukturę jak włosy z czapki Simoniuka, a zupełnie inną, niż włosy z czapki milicjanta. Wszystko odesłano do super ekspertyzy w Instytucie Badań Jądrowych w Świerku. Pytanie: czy ktoś nie powinien zadać białostockim organom porządku kilku pytań?

Przedstawiciele milicji lansują obecnie twierdzenie, że rozpanoszyła się obecnie przestępczość, której MO zwalczać nie może, bo jej społeczeństwo przeszkadza. Praca milicjanta jest ciężka i niewdzięczna, wszystkie pozostałe resorty dostały po sierpniu podwyżki płac, a milicja nie. Brak chętnych do pracy w MO, w samej Warszawie wolnych jest 1000 etatów, w skali kraju braki kadrowe sięgają 17 000. Leją się na szarobłękitne sukno mundurów łzy rozpaczy, łzy bezsilności i troski o los społeczeństwa zostawionego bez obrony.

Powiedzmy, dla otarcie tych łez, że za panowania Edwarda Gierka budżetowe wydatki państwa na resort spraw wewnętrznych wzrosły, wedle danych z Dziennika Ustaw, mniej więcej dziesięciokrotnie. Nie są dostępne źródła, które by mówiły, na co tych pieniędzy użyto. Z danych straży pożarnej, mieszczącej się obok MO i SB w tym resorcie wynika, że w każdym razie nie na doinwestowanie strażaków.
Można natomiast przeprowadzić następującą spekulację myślową: skoro w tylu dziedzinach naszego życia w ostatnim dziesięcioleciu inwestowano pieniądze nie całkiem tak, jak należało, może przydarzyło się to również resortowi spraw wewnętrznych? Mówi się dużo i chętnie o willach, kontach i parkach samochodowych Szczepańskiego^{1 1} i Tyrańskiego². Ale zważywszy, że dzień inwigilacji jednego człowieka kosztuje dziesiątki tysięcy złotych, Kuroń i Michnik przysporzyli skarbowi państwa większych strat niż Szczepański i Tyrański, a w dodatku z tak wydanych pieniędzy nikt nie miał przyjemności.

Niestety, nieznaczną tylko część ze środków budżetowych przeznaczono na nowo wznoszone budynki, które można teraz zgodnie ze społecznymi potrzebami zagospodarowywać. Ze względu na rozmach tych instytucji będzie to czasami trudne – oto pod budowę KW MO w Radomiu przeznaczono działkę o powierzchni 14 ha, to znaczy 150 000 m2. Jeżeli zważyć, że województwo liczy około 700 000 mieszkańców, to mogli się oni wszyscy na terenie komendy pomieścić przy zagęszczeniu 4,6 osoby na m2, a więc takim, jakie panuje na zagęszczonej sali tanecznej.
To wiemy, to możemy sobie wyliczyć. Pozostaje jednak wiele niewiadomych: nie wiemy np. ilu mamy stróżów porządku w ogóle i jak wygląda w procentach ich podział na poszczególne służby: drogową, kryminalną, Służbę Bezpieczeństwa i inne.

Z dziesiątków informacji wiemy natomiast, że SB zajmuje się z wielkim rozpędem kolekcjonowaniem informacji o funkcjonowaniu naszego Związku i poszczególnych działających w nim osobach. Zachodzi pytanie: czy działalność tak nie uszczupla środków, które mogłyby być przeznaczone na walkę z chuliganami, bandytami, spekulantami i meliniarzami?
Meliny, w których nielegalnie sprzedaje się alkohol, są utrapieniem milicji, która nie potrafi sobie z nimi w żaden sposób poradzić. Ciągle nie ma sposobu zdobycia dowodów przeciw tym przestępcom. Pytanie: czy funkcjonariusze wyspecjalizowani w infiltracji obcych sobie środowisk, w podsłuchiwaniu rozmów, w robieniu zdjęć ukrytymi aparatami etc. nie mogliby tu pomóc swoim bezradnym kolegom?

W epoce gierkowskiej powołano nawet w Warszawie specjalną wyższą uczelnię – Akademię Spraw Wewnętrznych. Nie wiemy, czym się zajmują akademicy, czy ich prace i odkrycia są na bieżąco wdrażane? Wbrew ustawie o stopniach naukowych nie podaje się w prasie informacji o obronach prac doktorskich w tej uczelni. Może publiczne dyskusje nad opracowywanymi dysertacjami pomogłyby w takim ukierunkowaniu badań, które umożliwiłoby znalezienie metody nauczenia st. sierżanta Wiśniewskiego z Kuźnicy Białostockiej skutecznego i zgodnego z prawem interweniowania?

Tak się bowiem stało, że imponujący rozwój szarobłękitnej nauki nastąpił w tym samym czasie, co pojawienie się w naszym kraju osławionych „ścieżek zdrowia”, łamania praw obywatelskich, nienotowany rozwój afer i korupcji, meliniarstwa i spekulacji. Pytanie: czy wewnętrzni akademicy nie powinni by uzewnętrznić swoich ustaleń w sprawie tej interesującej zbieżności?

Słyszymy i czytamy kierowane do nas apele o udzielenie organom porządku pomocy w trudnej sytuacji. Chodzi przecież o nasze bezpieczeństwo, o ład i porządek w naszej Ojczyźnie. Takiej pomocy nikt swojej milicji nie odmówi. Swojej: to znaczy działającej wiadomymi i akceptowalnymi metodami, w naszym imieniu i pod nasza kontrolą.

Tekst został odrzucony przez "Tygodnik Solidarność"


Przypisy redakcji
1. Maciej Szczepański, w latach 1972 -1980 przewodniczący Komitetu ds. Radia i Telewizji. W 1981 postawiony przed sądem i po dwuletnim procesie skazany na osiem lat wiezienia za przyjęcie łapówek w wysokości 1,5 mln zł oraz zabór mienia KRT na sumę ok. 3,5 mln zł.
2. Kazimierz Tyrański, w latach 1970-tych prezes centrali handlu zagranicznego Minex, w 1981 stanął przed sądem, w wyniku procesu skazany na 15 lat pozbawienia wolności.